Het voortdurende succes van een partner kan soms de kwaliteit van de relatie schaden. Incidentele prestaties hebben niet hetzelfde effect aldus Aaron Ben-Zeév Ph.D.
Succesvolle mannen kiezen er vaak voor om met vrouwen te trouwen die marginaal succesvoller zijn dan zij, maar niet significant succesvoller.
Mensen kunnen proberen vreugde te vinden in het geluk van hun partners en gelijke beslissingsbevoegdheid behouden naarmate de relatie vordert.
Afgunst is in de kern de ervaring om je onterecht minderwaardig te voelen. Gevoelens van ongelijkheid en minderwaardigheid zijn bijzonder schadelijk in langdurige romantische relaties , omdat gedeelde ervaringen tussen het paar kunnen worden beïnvloed (Ben-Ze’ev, 2000; 2019). Volgens de studies van John Gottman zijn ongelijke relaties doorspekt met minachting, wat significant correleert met echtscheiding . Ander onderzoek suggereert dat ongelijke relaties meer buitenechtelijke affaires genereren voor beide partners (Prins et al., 1993).
Romantische partners zijn natuurlijk niet één persoon, en verschillen zijn onvermijdelijk. Verschillende eigenschappen zijn niet per se schadelijk en zijn inderdaad nuttig bij het bevorderen van een bloeiende romantische relatie. Neem het voorbeeld van een verlegen partner met zijn gemakkelijke tegenhanger of een verstrooide partner, wiens minnaar georganiseerd is. Tot het uiterste genomen kunnen verschillen natuurlijk schadelijk zijn, vooral als ze aanzienlijke hiaten blootleggen in essentiële aspecten van het leven, zoals intelligentie of het vermogen tot persoonlijke groei. In de laatste voorbeelden is de kans groter dat afgunst ontstaat.
Aan het begin van een relatie, waar partners zich in de beginfase van verliefdheid bevinden, is afgunst minder problematisch. Zoals het oude liefdeslied luidt: “wanneer je hart in brand staat, komt er rook in je ogen” en nieuwe geliefden hebben de neiging om de realiteit niet duidelijk te zien. Ongelijkheid is opwindend in een kortdurende liefdesaffaire en verhoogt zelfs het seksuele verlangen, zoals veel verschillen vaak doen. Op de lange termijn kan het echter een obstakel worden voor het ervaren van duurzame, zinvolle, gedeelde activiteiten (Ben-Ze’ev, 2019).
Waarom concurrentie schadelijk is in relaties
De bijbelse bewering dat ‘schrijvers afgunst wijsheid vergroot ‘ gaat ervan uit dat competitie mensen laat leren en verbeteren. In romantische relaties is de situatie complexer en in de meeste gevallen is concurrentie fataal.
Neem bijvoorbeeld het verhaal van de gewaardeerde romanschrijver Jonathan Franzen en zijn jongere partner, de schrijfster Kathryn Chetkovich. Franzens roman “The Corrections” werd al snel een bestseller en werd alom geprezen, een doorslaand succes dat Chetkovich niet aankon. In haar essay ‘Afgunst’ beschrijft Chetkovich de intense afgunst die ze had voor het succes van haar partner, waaronder de straf om te weigeren seks met hem te hebben. Chetkovich was bedroefd door de positieve recensies van zijn boek en schreef dat “als ik niet gelukkig kon zijn, ik klaar was om ons allebei ellendig te maken”. Met andere woorden, ze was ellendig dat de wereld van hem hield en niet van haar.
Diepgaande liefde omvat vriendelijkheid, vrijgevigheid en sympathieke vreugde voor het succes van de geliefde. Mensen zijn dus niet jaloers op het succes van hun kinderen – ze zijn eerder gelukkig en beschouwen zichzelf zelfs als onderdeel van dat succes. Een sympathieke vreugde in het geluk van je partner is ook mogelijk in romantische liefde als je geen deel uitmaakt van dat geluk. Dit is het geval bij de emotie van compersie, die vaker voorkomt bij polyamorie , en drukt vreugde uit in het geluk van je partner met een andere minnaar.
Door de geschiedenis heen is het doel van het huwelijk pragmatisch geweest en het is pas in de afgelopen 200 jaar dat liefde als een noodzakelijk onderdeel van de vergelijking werd gezien. Pas de laatste vijf decennia zijn ontwikkeling en zelfontplooiing ook belangrijk geworden (Finkel, 2017).
Een studie door Kathleen Carswell en collega’s (2021) onderzocht de relatie tussen persoonlijke ontwikkeling en romantische passie. Net als in andere onderzoeken ontdekten ze dat gedeelde persoonlijke ontwikkeling de passie van beide partners en de kwaliteit van de relatie aanzienlijk verhoogt. Een onderwerp dat minder is onderzocht, is of positieve persoonlijke ontwikkeling, die niet wordt geassocieerd met de partner, en inderdaad een belangrijk onderdeel is van onze persoonlijke ontwikkeling, ook de passie in de relatie vergroot. Ook is gebleken dat bij mensen die op een bepaalde dag persoonlijke ontwikkeling doormaken, de passie voor hun partner die dag ook wordt versterkt. Deze twee bevindingen geven aan dat wanneer we ons goed voelen in één domein, het positieve gevoel wordt overgedragen naar andere delen van ons leven, zoals bijvoorbeeld het geval is bij het overbrengen van seksuele opwinding.
Een interessante bevinding van Carswell en collega’s onthult dat een groeiende en duurzame persoonlijke ontwikkeling van slechts één partner hun passie en tevredenheidsniveau vermindert, evenals de intimiteit en nabijheid tussen de partners. Een eenmalig succes wordt dus graag geaccepteerd door de andere partner in langdurige relaties, maar blijvend succes dat niet door de twee wordt gedeeld en niet wordt geassocieerd met parallel succes van de ander, kan problematisch zijn. In dit geval, in plaats van samen te groeien, vergroot iemands bloei de kloof tussen de twee. Carswell en collega’s beweren dat chronische persoonlijke zelfexpansie een tweesnijdend zwaard kan zijn voor individueel welzijn, dat tegelijkertijd gepaard gaat met afnemende passie maar grotere vervulling van de behoeften van een partner. Dit kan jaloezie opwekken en het geluk verminderen (Lauden, 2021).
Ongelijkheid in romantische relaties
Diepgaande liefde, waarin gedeelde activiteiten centraal staan, vereist een autonomie en gelijke status van elke partner, ondanks hun verschillen. Het is problematisch om de partner als “boven” of “onder” zichzelf te zien, omdat dit noodzakelijkerwijs vergelijking vereist, een soort vergif voor romantische relaties. Degenen die op zoek zijn naar een partner die superieur of inferieur is aan hen, kunnen last hebben van een laag zelfbeeld en de behoefte om zichzelf te verheerlijken, hetzij door een partner die hen aanbidt, hetzij door geassocieerd te worden met een schattige partner.
Romantische relaties zijn dynamisch. Net als op een schommel, kun je jezelf soms op en soms naar beneden bevinden. Terwijl chronische ongelijkheid schadelijk is voor de relaties, kunnen dynamische machtswisselingen de gelijkheid in stand houden. Volledige symmetrie bestaat in werkelijkheid niet. Twee mensen, zelfs degenen die heel veel op elkaar lijken, zullen hun hele leven veranderen, en dat is prima zolang er een gelijkheid in status en in besluitvorming wordt behouden. Degenen met een hoog zelfbeeld geven er misschien de voorkeur aan om met een partner te zijn die op bepaalde gebieden iets superieur of meer bereikt is dan zij (Ben-Ze’ev, 2019).
In één onderzoek meldt 89% van de goed presterende mannen bijvoorbeeld dat ze zouden willen trouwen of al getrouwd zijn met een vrouw die net zo intelligent is als zij, of zelfs meer is. Deze mannen geloven dat ze door met zo’n vrouw te trouwen een betere deal hebben gesloten. Er is echter een grens aan de gewenste kloof. Zo werd gevonden dat zowel mannen als vrouwen partners nastreven die gemiddeld ongeveer 25% aantrekkelijker zijn dan zijzelf. Mensen zijn zich bewust van hun eigen positie in de hiërarchie en passen hun zoekgedrag daarop aan, terwijl ze bescheiden wedijveren om meer wenselijke partners (Bruch & Newman, 2018; Smith & Kim, 2007).
In het geval van Franzen en Chetkovich was de kloof waarschijnlijk veel groter dan 25%, waardoor een onherstelbaar gevoel van vernedering ontstond . In diepe liefde zou zo’n kloof bewondering wekken en daardoor het negatief vergelijken van het succes van de ene partner met dat van de andere elimineren. Toch woonde het paar nog ruim 20 jaar samen. Het lijkt erop dat afgunst niet altijd een voldoende reden is voor een romantische scheiding.
Ben-Ze’ev, A. (2000). The subtlety of emotions. MIT Press.
Ben-Ze’ev, A. (2019). The arc of love: How our romantic lives change over time. University of Chicago Press.
Bruch, E. E., & Newman, M. E. J. (2018). Aspirational pursuit of mates in online dating markets. Science Advances, 4, eaap9815.
Carswell, K. L., Muise, A., Harasymchuk, C., Horne, R. M., Visserman, M. L., & Impett, E. A. (2021). Growing desire or growing apart? Consequences of personal self-expansion for romantic passion. Journal of Personality and Social Psychology.
Finkel, E. J. (2017). The all-or-nothing marriage. Penguin.
Gottman, J. (1995). Why marriages succeed or fail. Bloomsbury.
Lauden, D. (March 20, 2021). Does personal growth benefit a relationship? Psychology Today.
Prins, K. S., Buunk, B. P. & Van Yperen, N. W. (1993). Equity, normative disapproval and extramarital relationships. Journal of Social and Personal Relationships, 10, 39-53.
Smith, R. H., & Kim, S. H. (2007). Comprehending envy. Psychological Bulletin, 133, 46–64.
Deze website bevat info die mogelijks niet geschikt is voor kinderen. U bevestigt minstens 16 jaar te zijn. Deze website gebruikt cookies. U gaat daarmee akkoord.
