Tik tok trend schaduw werken : zin en onzin voor relaties

Het is te bewijfelen of de psycholoog Carl Gustav Jung (1875-1961) met al zijn

vooruitziendheid zou hebben voorspeld dat zijn werk op een dag een  TikTok-trend zou aanwakkeren die ‘schaduwwerk’ wordt genoemd.

Levenscoaches en zelfhulpgoeroes op het platform promoten het verkennen van schaduw als een pad naar zelfontwikkeling. De oefeningen die zij aanbevelen omvatten gedachte-experimenten waarin de afwijzing van ouders wordt voorgesteld, dagboekoefeningen waarin een verkeerd begrepen talent wordt herinnerd dat werd verwaarloosd, en het bereiken van volmaakte vrede door radicale zelfacceptatie.

Dit alles is blijkbaar gebaseerd op een uitgangspunt van de Jungiaanse psychologie : als we de delen van onszelf accepteren die we verachten of verloochenen, kunnen ze een aanwinst voor ons worden.

Onze oncontroleerbare woede kan, wanneer deze wordt verwelkomd, een krachtige positieve zelfbevestiging worden. Als we goed gebruik maken van onze gewoonte om te liegen, kan dit het vermogen zijn om een ​​boeiende roman te schrijven. Het monster dat ons achtervolgt in een terugkerende droom kan wijsheid voor ons hebben als we stoppen en ons omdraaien om het te raadplegen.

Jung zei blijkbaar dat 90% van de schaduw puur goud is . Er zijn rijkdommen te vinden in de donkerste hoeken van het menselijk bewustzijn.

Het soort oefeningen dat op TikTok wordt aangeprezen als schaduwwerk, is echter in veel therapeutische benaderingen terug te vinden. Bij cognitieve gedragstherapie (een vorm van gesprekstherapie) is het bijvoorbeeld niet ongebruikelijk om angstige cliënten te vragen zich het ergste voor te stellen dat kan gebeuren, om te onderzoeken welke vindingrijkheid zij bezitten om ermee om te gaan.

Existentiële psychotherapie constateert dat hoewel angst voor de dood mensen defensiever en bevooroordeelder kan maken, een diepere reflectie op de sterfelijkheid mensen tot een meer accepterende houding brengt als ze nadenken over hoe ze herinnerd willen worden.

Studies naar de praktijk van het ‘journaliseren’ suggereren dat nadenken over ongemakkelijke waarheden over onszelf een effectieve manier is om wijsheid in het leven te verwerven. Dit zijn slechts een paar voorbeelden, maar ze laten zien dat zoiets als schaduwwerk effectief kan zijn zonder de hele Jungiaanse uitleg van hoe persoonlijke ontwikkeling werkt te moeten geloven.

Het is geen slecht idee om mensen uit te nodigen na te denken over enkele van de moeilijkere gebieden van hun leven. In die zin is TikTok iets op het spoor. Het probleem is dat we, om te leren van de confrontatie met iets moeilijks, twee dingen tegelijk moeten kunnen doen: de negatieve emotie voelen (angst, schaamte, verdriet of wat dan ook) en er voldoende over kunnen nadenken om tot een oplossing te komen. nuttiger perspectief.

Effectief schaduwwerk is niet alleen het oprakelen van oude psychologische wonden, maar het komen tot een nieuwe acceptatie en begrip ervan, zodat onze capaciteit en veerkracht als gevolg daarvan groeien.

 

Het probleem met schaduwwerk ontstaat wanneer we tegen krachtige emoties aanlopen die ons volledig overnemen. Zelfs zonder een traumatische persoonlijke geschiedenis is het mogelijk om tegen gevoelens van schaamte, woede en terreur aan te lopen die ons zo overweldigen dat we niet meer in staat zijn erover na te denken. Op zulke momenten, wanneer we niet kunnen denken, hebben we andere mensen nodig die het denkwerk voor ons doen.

Dit is de reden waarom we ons tot vrienden of een goede therapeut wenden om ons te helpen wanneer we de grens bereiken van ons vermogen om onszelf te reguleren. Dit wil niet zeggen dat we geen mooie dingen kunnen leren van traumatische ervaringen.  Maar we moeten een zekere mate van psychologisch herstel van ons trauma bereiken voordat we op zoek gaan naar levenslessen in de diepste, donkerste gebeurtenissen van ons leven.

Dit is iets dat Jung wist, maar lijkt te ontbreken in de TikTok-trend.

Als we luisteren naar de zelfhulpgoeroes die op luchtige wijze schaduwwerk bepleiten als een manier om een ​​beter mens te worden, kunnen we alleen maar aannemen dat geen van hen de geschiedenis kent die Jung ertoe bracht dit concept te vestigen.

Het is waar dat hij eind dertig uit een periode van psychologische crisis kwam en met vreugde nieuwe inzichten in de menselijke geest vasthield. Maar commentatoren zijn nog steeds verdeeld over de vraag of dit een soort spirituele verlichting of een psychotische inzinking was.

Hoe dan ook, het vertelt ons dat de confrontatie met de schaduw, hoewel creatief en verhelderend, niet lichtvaardig moet worden opgevat.

Iets over Jung

Jung werd geboren als Karl Gustav II Jung. Hij was het vierde kind van Paul Achilles Jung (1842–1896) en Emilie Preiswerk (1848–1923), maar het eerste dat de vroege kindertijd overleefde, net als zijn negen jaar jongere zuster. Zijn vader, Paul Jung, was dorpsdominee van de Zwitserse gereformeerde kerk, en zijn moeder Emilie was een telg uit een rijke Zwitserse familie. Als student aan de universiteit zou Jung de moderne spelling van zijn doopnaam ‘Karl’ wijzigen in de originele naam van zijn grootvader Carl naar wie hij genoemd was. Toen Jung zes maanden oud was kreeg zijn vader een betere pastorie in Laufen toegewezen en het gezin verhuisde. Ondertussen groeide de spanning tussen Paul en Emilie. Emilie, die een excentrieke en depressieve vrouw was, bracht veel tijd door in haar eigen aparte slaapkamer, waar ze naar eigen zeggen ’s nachts geesten zag die haar kwamen bezoeken. Zij werd ook voor verschillende maanden in een ziekenhuis opgenomen nabij Bazel, voor een verder onbekende fysieke kwaal. De jonge Carl werd door zijn vader naar Emilies ongetrouwde zuster in Bazel meegenomen. Emilies aanhoudende periodes van afwezigheid en haar depressieve stemmingen zouden een belangrijke invloed hebben op de houding van haar zoon ten aanzien van vrouwen, die hij een aangeboren onbetrouwbaarheid zou toeschrijven. Jung zou later over dit wantrouwen tegenover vrouwen zeggen: “Dat was de handicap waarmee ik moest leren leven.”^[2] Toch had hij onbewust wel contact met de ‘nachtzijde’ van zijn moeder, door wie hij later tegenstrijdigheden in het menselijk karakter beter ging begrijpen. Na drie jaar verblijf in Laufen vroeg zijn vader een overplaatsing aan en in 1879 werd hij in Kleinhüningen aangesteld. Jungs moeder kwam daar in nauwer contact met haar familie, wat haar bevrijdde van haar wanhoop en melancholie.

Jung zelf was als kind vrij eenzaam en introvert – een uitdrukking die hij zelf zou toevoegen aan de psychologie. Al vroeg was hij ervan overtuigd dat hij over twee persoonlijkheden beschikte — enerzijds een moderne Zwitserse, op de buitenwereld gerichte persoonlijkheid nr. 1, zoals hij het uitdrukte, en anderzijds persoonlijkheid nr. 2, een op het innerlijk gerichte figuur, in wie zich het verleden van eeuwen representeerde.^[3] Speciaal met het oog op dit deel van zijn persoonlijkheid, bouwde Jung eigenhandig zijn beroemde toren in Bollingen, waar hij zich verbonden voelde met het verleden en de ziel van de mensheid; deze werd er niet afgeleid door de technische verworvenheden van de 20e eeuw.

Hoewel Jung zich met zijn beide ouders verbonden voelde, was hij in zijn vader teleurgesteld door diens rationele benadering van het geloof. Enkele gebeurtenissen in zijn jeugd zouden Jung zijn leven lang bijblijven. Als jongen sneed hij een klein popje uit het eind van een houten liniaal en plaatste het in een kistje. Hij legde daar een steen bij die hij in twee helften had beschilderd, en verstopte het kistje op zolder. Af en toe ging hij terug naar het popje om het kleine papiertjes met een boodschap in zijn eigen geheime taal te brengen. Dit ritueel bracht hem, zo zei hij als volwassene, een gevoel van innerlijke rust en veiligheid. Later ontdekte hij overeenkomsten tussen deze herinneringen en de totems van inheemse mensen zoals de verzameling ‘zielstenen’ in de buurt van Arlesheim en de tjurunga’s (of churinga’s)^[4] van Australië. Hij concludeerde daaruit dat het om een onbewust ritueel ging dat hij indertijd niet begreep, maar dat opvallende overeenkomsten vertoonde met praktijken in verafgelegen locaties die hij in zijn jeugd nooit bezocht had.

ung was twintig jaar jonger dan de grote pionier van de psychoanalyse, Sigmund Freud, wiens werk hij op de voet volgde. In 1906 nam hij het voor Freud op in een artikel in een Duits artsenblad, waarin hij wees op de vooruitgang in het begrip van de dwangneurose door diens neurosenleer. Het jaar daarop ontmoette hij Freud, waarna hij enkele jaren nauw met hem en diens beweging samenwerkte, onder andere als redacteur van het Internationale Jaarboek voor psychologisch en psychotherapeutisch onderzoek. Van 1910 tot 1914 was hij voorzitter van de Internationale Psychoanalytische Vereinigung. Freud zag Jung als zijn troonopvolger. Samen met de psychiater Sándor Ferenczi reisden zij naar de Verenigde Staten op uitnodiging van Granville Stanley Hall, waar zij alle drie een eredoctoraat ontvingen van de Clark University, voor Jung de eerste van de vele eretitels die hem in de loop der tijd ten deel vielen.

Jung omschrijft Freud in zijn autobiografie als de eerste man van werkelijk grote betekenis die hij ontmoette. Wel had hij vanaf het begin zijn twijfels over Freuds denkbeeld dat neurosen allemaal te herleiden zouden zijn tot seksuele verdringing of seksuele trauma’s. Maar een diepgaande discussie hierover met Freud durfde hij op dat moment nog niet aan. Hij werd hierin gesteund door zijn oudere collega Théodore Flournoy, die Jung voorhield, dat Freud zich door zijn pioniersfunctie in de psychiatrie wel moest verschansen achter bepaalde eenzijdigheden.

Libido

In Jungs opvatting wordt het gedrag van de mens in belangrijke mate bepaald door een algemene levensdrang die hij libido noemde. Hiervoor zag hij, en daarin verschilde hij sterk van inzicht met Freud, niet in de eerste plaats een seksuele oorsprong, maar eerder een religieuze (in de ruimste zin van het woord).

Collectief onbewuste met archetypen

Hij was van mening dat het wezen van de persoonlijkheid behalve door het persoonlijk bewustzijn ook, en grotendeels, gevormd wordt door wat hij het collectief onbewuste noemde, een als het ware epigenetisch overgeërfd deel van het onbewuste; een psychisch gebied, dat volgens zijn leer door alle vertegenwoordigers van een ras of soort wordt gedeeld. Hiervan uitgaande ontwikkelde Jung de leer van de archetypen. Deze archetypen, begrippen zoals de schaduw, de eeuwige jongeling, de boze geest, de held enzovoorts, zijn als het ware overgeleverde, functionele oerdrijfveren of ‘ervaringsmodaliteiten’, die de persoonlijkheid van de mens structureren. Archetypen zijn mogelijkheden of neigingen om ons op een bepaalde manier te ontwikkelen. Zij drukken zich uit in beelden die veelvuldig te vinden zijn in onze dromen, maar evenzeer in sprookjes en mythen, en vormen het ervaringsmateriaal van elke religie.

Jung lanceerde ook de opvatting dat archetypen aan de basis liggen van culturele ontwikkeling, op verschillende van elkaar gescheiden plaatsen in de wereld. Bepaalde overeenkomstige denkwijzen en denkbeelden zouden dus niet noodzakelijk alleen met fysische afstamming of volksverhuizing te maken hebben.

Individuatie

Het centrale doel van Jungs psychologie is het proces van de zelfverwezenlijking of individuatie. Naast het ‘ik’ of ‘ego’ onderkent Jung het zelf: een totaliteit om het ‘ik’ heen die zowel het bewuste als het onbewuste deel van de persoonlijkheid omvat. Dit onbewuste deel, het persoonlijk onbewuste dus, staat in contact met de dieperliggende laag van het collectief onbewuste, waarvan het persoonlijk onbewuste in wezen een verbijzondering, dus als het ware een bovenlaag is. Het collectief onbewuste is in principe onbegrensd, en de alleronderste lagen ervan zijn zelfs nooit bewust te maken. De realisatie van het zelf is een proces dat gekenmerkt wordt door de vereniging van tegenstellingen in de mens, zoals goed en kwaad, licht en schaduw, binnen en buiten.

Typologie

Jung is wellicht nog het meest bekend geworden door zijn typologie. In zijn boek Psychologische typen uit 1921 werkte hij vier basistypen van de menselijke persoonlijkheid uit. Hij stelde daarbij contrasterende functies tegenover elkaar: denken en voelen, perceptie (waarneming) en intuïtie, waarbij elke functie als het ware de pool is van een cirkel, die het zelf symboliseert. Een van die polen is bij elk basistype dominant, ze is onze ‘superieure functie’. Een bijkomende, belangrijke factor is of de psyche naar binnen (introvert) of naar buiten (extravert) is gericht.

Ontwikkeling en heelwording

Voor ontwikkeling en heelwording in de zin van het individuatieproces, is het volgens Jung nodig, dat men eerst de superieure functie ontwikkelt – dit is de belangrijkste psychische taak van onze jeugdjaren. Pas daarna, als de mens zijn bewustzijn in de buitenwereld heeft verankerd, staat het hem vrij om de overige functies te ontwikkelen. Daarbij zijn de zijwaartse polen als het ware de hefbomen, om het tegenoverliggende gebied, dat zich het meest in het onbewuste bevindt te ontwikkelen. Echter is het ons mensen niet gegeven om deze gebieden of functies volledig in het licht van het bewustzijn te doen baden of, in de terminologie van Jung, daarin te differentiëren. Men kan deze verlichte toestand slechts benaderen. Op de weg daarheen kan volgens Jung de analyse van dromen ons behulpzaam zijn, maar ook de analyse van onze schaduwfiguren, alsmede van onze onbewuste mannelijke of vrouwelijke tegenpool, de zg. animus bij vrouwen en de anima bij mannen. Door zich aldus bewust te worden van zijn eigen onderbewuste processen, kan de mens volgens Jung het heft van zijn leven pas werkelijk in handen nemen; hij hoeft zich dan niet langer te laten leiden door dat wat in het verleden is misgegaan.

Jungs systeem is zo ingewikkeld, dat jaren van studie nodig zijn om de door hem ontwikkelde analytische psychologie te kunnen toepassen. Hij baseerde zijn leringen op zowel ervaringen in zijn klinische praktijk, als op de mythologie, de godsdienstpsychologie en zijn kennis van het vergelijkend symbolisme. Om inhouden van het collectief onbewuste op het spoor te komen, verdiepte hij zich onder andere jarenlang in de visionaire, maar duistere geschriften van de alchemisten, zoals Paracelsus, Dorneus, Zosimos en Maier, die hij grotendeels ontraadselde en wier beelden hij soms kon terugvinden in de visioenen van zijn patiënten.

Carl Jung nam Freuds notie van het onbewuste over maar gaf daar een heel eigen invulling aan. Zo maakt hij onderscheid tussen een persoonlijk en een collectief onbewuste, en presenteerde de archetypen (anima, animus bijvoorbeeld) als over­geërf­de, on­be­wus­te ideeën en beel­den. Ook de termen introvert en extrovert zoals gehanteerd in zijn persoonlijkheidsleer en synchroniciteit zijn nu bekende begrippen uit zijn psychologie.

Tijdens zijn onderzoek naar de universele betekenis van archetypen uit het collectief onbewuste leerde Jung zichzelf aan om symbolische systemen als de I Tjing en de tarot te doorgronden. Ook de astrologie bood verdere mogelijkheden tot wat hij amplificatie noemde: een associatietechniek die Jung aanwendde bij het duiden van droombeelden van patiënten.

Persoonlijkheidstypes

Een van zijn eerste bijdrages was de leer van de persoonlijkheidstypen. Jung stelt dat er 4 psychologische functies zijn: denken, voelen, gewaarwording en intuïtie. Denken en voelen zijn hierbij de rationele functies, en gewaarworden en intuïtie de irrationele functies. Deze vier functies combineert hij met de 2 fundamentele houdingen introversie en extraversie. Door combinatie van deze 4 functies en 2 houdingen ontstaan dus in totaal 8 mogelijke persoonlijkheidstypen:

1. het extraverte denktype
2. het introverte denktype
3. het extraverte gevoelstype
4. het introverte gevoelstype
5. het extraverte gewaarwordingstype
6. het introverte gewaarwordingstype
7. het extraverte intuïtieve type
8. het introverte intuïtieve type

In zijn boek Psychologische Typen werkt hij deze uit.

Een op Jung gebaseerde typologie wordt nog steeds gebruikt in de zogeheten Myers-Briggs-typering, die een onderscheid maakt in zestien verschillende persoonlijkheidstypen. Tegenwoordig wordt de typologie van Jung niet meer aanvaard door de wetenschappelijke psychologie en is deze vervangen door het meer empirisch onderbouwd model van de ‘big five‘-persoonlijkheidskenmerken (stabiliteit, extraversie, originaliteit, aanpassingsvermogen, ijverigheid) die meer nuance toelaten dan het jungiaanse model.

De structuur van de menselijke psyche
In de jungiaanse psychologie wordt de persoonlijkheid als geheel de psyche genoemd. Alle gedachten, gevoelens en gedragingen, bewust of onbewust, maken daar deel van uit. Volgens Jung is de persoonlijkheid oorspronkelijk een geheel; de mens zal zich er heel zijn leven voor moeten hoeden opdat deze samenhang en harmonie die hij bij geboorte bezit niet desintegreert. Daarbij helpt volgens Jung de psychoanalyse.

I. Het bewustzijn – Wat de mens kent, en uitsluitend kent, is zijn bewustzijn. Het bewustzijn bij het kind groeit elke dag door toepassing van de al beschreven mentale functies van het denken, voelen, de gewaarwording en de intuïtie. Het proces waarbij iemands bewustzijn gedifferentieerd wordt van die van anderen noemt Jung individuatie (zie verder in de tekst).

I.1 Het Ik – Met het Ik bedoelt Jung de organisatie van het bewustzijn, dat uit waarnemingen, herinneringen, gedachten en gevoelens bestaat. Het Ik selecteert daarbij psychisch materiaal uit de ervaringen waarmee het te maken krijgt. Voor een deel wordt dit bepaald door iemands persoonlijkheidstype: zo zal een ‘gevoelstype’ gemakkelijker emotionele ervaringen tot het bewustzijn toelaten dan een ‘denktype’. Door het Ik verkrijgt de persoonlijkheid zijn identiteit.

II. Het persoonlijk onbewuste – De ervaringen die niet tot het bewustzijn worden toegelaten verdwijnen niet uit de psyche, maar worden opgeslagen – zo zegt Jung – in het persoonlijk onbewuste. Ook verdrongen beleefde ervaringen zoals persoonlijke conflicten en angstige gedachten komen hier terecht.

II.1 Complexen – Bepaalde inhouden van het persoonlijk onbewuste kunnen zich verbinden tot complexen. Jung kwam deze complexen op het spoor met woord-associatie-experimenten. Een voorbeeld dat Jung geeft is het moedercomplex, waarbij iemand overdreven gevoelig is voor alles wat met zijn moeder te maken heeft. Complexen kunnen een mens in hun macht houden.

III. Het collectief onbewuste – het is met deze theorie dat Jung zich van Freud onderscheidt, die immers ook al begrippen als bewust, onbewust en verdringing hanteert. De inhouden van het collectief onbewuste noemt hij archetypen, en die worden in het volgende gedeelte besproken.

Archetypen

Carl Gustav Jung
De term ‘archetypen ‘ gebruikte Jung om als het ware enkele centrale tendensen in de menselijke psyche samen te vatten, overgeërfd onbewust psychisch materiaal dat de hele menselijke soort gemeen heeft. Zij vormen de inhouden van wat hij het ‘collectief onbewuste noemde. Jung vindt geenszins dat de inhoud van het collectief onbewuste al vaststaat: net zoals onze hersenen bijvoorbeeld aan evolutie onderhevig zijn, wordt dit collectief onbewuste in de loop van de geschiedenis van de mensheid aangevuld met nieuw materiaal. Deze archetypen beschouwde hij als ‘architectonische structuurprincipes’ of patronen die aan een soort ‘geestelijke evolutie’ onderhevig waren.

Dit betekende ook een breuk met Freuds opvattingen, die alleen het bestaan van een persoonlijk gebonden onbewuste postuleerde. Een groot verschil met persoonlijk onbewuste inhouden, is immers dat het persoonlijk onbewuste inhouden bevat die eens bewust zijn geweest en nadien bijvoorbeeld verdrongen zijn. Bij het collectief onbewuste en de archetypen worden deze inhouden nooit bewust en maken zich slechts kenbaar via wereldwijd, niet cultureel gebonden opduikende symbolen in bijvoorbeeld dromen, kunst en alchemie. Zonder dat wij er ons bewust van zijn, bepalen zij ook voor een groot deel ons gedrag en onze denkbeelden. Zo voert Jung ‘aangeboren’ angst voor slangen en duisternis terug op archetypische ervaringen die in het collectief onbewuste zijn ‘opgeslagen’. Het concept van de archetypen is eigenlijk moeilijk te vatten. Jung zelf omschreef ze als ‘instincten van de menselijke geest’. De archetypen die het meest ons handelen onbewust bepalen zijn de persona, de anima/animus, de schaduw en het zelf.

Persona. Het beeld dat men de buitenwereld toont, een masker dat men draagt om aanvaard te worden en zich te conformeren. Een beschermend omhulsel, of masker, dat we aan de wereld presenteren om een ​​specifieke indruk te maken en ons innerlijke zelf te verbergen; symbolisch weergegeven door bijvoorbeeld een jas of mantel

De Schaduw.  De donkere, inferieure, emotionele en immorele aspecten van de psyche; symbolisch vertegenwoordigd door bijvoorbeeld de Duivel (of een kwaadaardig personage zoals Dracula), draken, monsters (zoals Godzilla)De ‘dierlijke’ zijde van de natuur van de mens. Een goed ontwikkelde persona kan deze neigingen onderdrukken. Is ook de bron van de creativiteit en geeft het eigen geslacht weer.

Anima/Animus. Het vrouwelijk/mannelijk tegendeel van je eigen geslacht.

• Anima  Is voor mannen te omschrijven als ‘de vrouw van binnen’, en voor vrouwen als ‘de man van binnen’.Een vreemd, spookachtig beeld van een geïdealiseerde vrouw, maar toch in strijd met de mannelijkheid van de man, trekt de man tot vrouwelijk (zoals gedefinieerd door genderrollen) gedrag, altijd een bovennatuurlijk element; symbolisch weergegeven door bijvoorbeeld personificaties van heksen, de Griekse Sirenen, een femme fatale, of op positievere manieren als de Maagd Maria, een geromantiseerde schoonheid (zoals Helena van Troje) of een gekoesterde auto
• Animus Het is een bron van betekenis en macht voor vrouwen, kan eigenwijs zijn, verdeeldheid zaaien en vijandigheid jegens mannen creëren, maar creëert ook een vermogen tot reflectie, overleg en zelfkennis; symbolisch vertegenwoordigd door bijvoorbeeld de dood, moordenaars (zoals de piraat Blauwbaard, die al zijn vrouwen vermoordde), een bende bandieten, een betoverde prins (zoals het beest in ‘Beauty and the Beast’) of een romantische acteur (zoals als Rudolf Valentino)

Het Zelf: het archetype van de orde en de eenheid; verenigt en harmoniseert alle archetypen. Integratie en heelheid van de persoonlijkheid, het centrum van de totaliteit van de psyche; symbolisch weergegeven door bijvoorbeeld de mandala, Christus, of door behulpzame dieren (zoals Rin Tin Tin en Lassie of de hindoe-aapgod Hanuman)

Held : Iemand die het kwaad, de vernietiging en de dood overwint, heeft vaak een wonderbaarlijke maar nederige geboorte; symbolisch weergegeven door bijvoorbeeld engelen, Christus de Verlosser, of een god-mens (zoals Hercules)

Wijze oude man :Typisch een personificatie van het zelf, geassocieerd met heiligen, wijzen en profeten; symbolisch voorgesteld als bijvoorbeeld de tovenaar Merlijn of een Indiase goeroe.

Bedrieger : Een kinderachtig karakter met uitgesproken fysieke eetlust, zoekt alleen bevrediging en kan wreed en gevoelloos zijn; symbolisch weergegeven door bijvoorbeeld dieren (zoals Brer Rabbit, Wile E. Coyote of, vaak, apen) of een ondeugende god (zoals de Noorse god Loki)

De schaduw

Jung beschreef de schaduw op veel manieren. Soms wordt de Jungiaanse psychologie schaduwpsychologie genoemd. Eén manier waarop Jung de schaduw beschreef (Jung, 1940, 1959c) was dat de schaduw verlangens en gevoelens omvat die niet acceptabel zijn voor de samenleving of de bewuste psyche. Dit kan onder meer agressie, lust en andere delen van een persoon zijn die hij of zij minder op zijn gemak vindt om aan anderen te laten zien.

Met moeite kan de schaduw enigszins in de bewuste persoonlijkheid worden opgenomen, maar delen ervan zijn zeer resistent tegen morele controle. Delen van de schaduw hebben een transpersoonlijke kracht, een kracht die verder gaat dan wat de meeste mensen zich kunnen voorstellen.  De meeste mensen, dacht Jung, proberen zich niet bewust te zijn van hun schaduw.   Toch had de schaduw een grote creatieve kracht.

Als gevolg van het feit dat we geen contact hebben met onze schaduwaspecten van onze psyche, hebben we de neiging die gedachten, gevoelens of emoties op andere mensen te projecteren. Door het project op andere mensen te projecteren en ons niet met hen te identificeren en te zeggen ‘dit ben ik die zo handelt en deze dingen voelt’, kan de schaduw een eigen leven gaan leiden en ervoor zorgen dat we situaties niet langer realistisch benaderen. We verliezen ook de creativiteit die vervat zit in de beelden en energieën van de schaduw. Als we bijvoorbeeld ‘lust’ en seksuele verlangens onderdrukken, verliezen we de passie voor het leven. Jungs therapie probeerde mensen te helpen hun schaduwaspecten te integreren op een manier die creatief en niet destructief was. Lust en seksuele verlangens gingen over seks, maar ze konden ook gaan over passie en creativiteit in iemands bredere leven.

Individuatie
De jungiaanse psychoanalyse kenmerkt zich ook door een sterk normatieve component, via de idee van ‘individuatie’. Individuatie is het op weg gaan volledig je Zelf te worden (Zelf als psychologisch complex zoals hierboven beschreven), en dat doe je door volledige integratie van alle deelcomplexen in je psyche. Dus, wanneer Persona, Schaduw, Anima/Animus en Zelf en eventuele andere complexen goed met elkaar in contact staan en steeds nader tot elkaar komen, dan ben je op de goede weg.

Dat proces van individuatie is iets waar wij allemaal aan zouden moeten beginnen. Sterker nog, Jung ziet dit als de essentiële en eigenlijk enige weg op weg naar zelfvervulling.

Dit is ook waar Jungs theorieën in duister vaarwater komen: Jung ziet de uitingen van verschillende religies als een middel tot individuatie. Hij verklaart verscheidene alchemistische symbolen en vrijmetselaars-initiatieriten als formaliseringen van de individuatie, en maakt van daaraf al snel een analoge stap voor alle religies. De meest indrukwekkende poging hiertoe is zijn ‘Antwoord op Job’, waarin hij stelt dat het Godsbeeld (dus niet God zelf, maar slechts het beeld ervan zoals Jung het kende van het Oude Testament) ook een eigen individuatie doormaakt in Zijn relatie tot de Mens.

Impact op relaties
Hoe komt het dat je 35% gelukkiger bent als je naast een goede vriend woont, maar slechts 8% gelukkiger als je samenwoont met een partner? Waarom beginnen de meeste jonge koppels hoopvol en met een stralende blik, en toch eindigt 50% in een scheiding, terwijl vele anderen in ellende blijven samenleven? Een goed antwoord op deze vragen is dat we het effectief omgaan met schaduw in het huwelijk nog niet hebben geïnstitutionaliseerd.

Wat is schaduw? Destructieve schaduw en constructieve schaduw

Schaduw is de som van ons leerproces, onze drijfveren, gewoonten, waarden, voorkeuren en behoeften die voortdurend van ons niet-bewuste zelf naar ons bewuste zelf overstromen. Op dit moment reageert je Schaduwzelf binnen een tiende van een seconde op deze woorden (je vindt ze leuk/niet leuk, vindt ze nuttig/irritant, wil doorgaan/wil stoppen met lezen), maar je bewust bewuste zelf ervaart en beheert deze gevoelens, verhalen en impulsen een halve seconde tot anderhalve seconde later. De meeste benaderingen van de schaduwzijde van onze persoon richten zich op de donkere, gevaarlijke, beschamende herinneringen, fantasieën, acties, impulsen, zelfbeelden en overtuigingen die onaangekondigd en onwelkom opkomen om ons te kwellen – wat men de destructieve schaduw noemt.

Maar dit is slechts de helft van het verhaal. Hoe zit het met intuïties, flitsen van inzicht, genereuze impulsen, medelevende inzichten en zorgzame daden die bij de meesten van ons dagelijks voorkomen? Bij al deze zaken zijn positieve, niet-bewuste krachten betrokken: constructieve schaduw.

Over het algemeen komt schaduw op constructieve wijze op om ons te helpen groeien en bloeien, of op destructieve wijze om ons of anderen schade toe te brengen in primitieve pogingen tot zelfbescherming en bevrediging. We zouden moeten  leren vertrouwen op de constructieve schaduw en de destructieve schaduw te transformeren in constructieve schaduw wat niet gemakkelijk is.

Hoe schaduw zich afspeelt in een romantische relatie

Het aanmoedigen van constructieve schaduw en het omgaan met destructieve schaduw speelt een prominente rol in de meeste psychotherapie- en veranderingswerkzaamheden, en is absoluut cruciaal bij het oplossen van relatie- en huwelijksproblemen.

Een voorbeeld uit relatietherapiesessie om te illustreren hoe er schaduw op relaties komt.

Mark en Judith worstelden met vreselijke gevechten die als orkanen door hun relatie raasden, waardoor ze uitgeput en emotioneel gekwetst raakten. CEO Mark en bedrijfsjurist Judith waren actief, aantrekkelijk en seksueel met een hoog libido. Krachtig, eigenzinnig en meedogenloos in conflicten, en niet terugdeinzend in een ruzie, waardoor ze enorm kwetsbaar zijn voor escalerende conflicten – een van de meest robuuste voorspellers van een relatiebreuk/echtscheiding. Ze hebben beiden al een relatie achter de rug en zijn een nieuw samengesteld koppel. Judith heeft een dochter uit een vorige relatie, Mark een zoon.

In de derde sessie begon Judith met een aanklacht: “Mark is volkomen egoïstisch! Het is zijn plan of geen plan. Als ik mijn dochter Joke wil bezoeken, klaagt hij over hoe lang ik weg ben, maar als hij zijn zoon Michael wil helpen met verhuizen naar zijn appartement, moet ik alles laten vallen!

Mark, die het aas oppakt, is het daar heftig mee oneens. ‘Je hebt het zo mis! Wat dacht je ervan toen Joke meningitis kreeg, jij…’  Judith onderbreekt minachtend: ‘Oh? Jij hielp? Haar een keer bezoeken in het ziekenhuis en eisen dat ik die avond naar je kantoorfeest ging, was dat hulp?

Therapeut: ‘Stop! Geen van jullie beiden is zich bewust van wat je op dit moment doet. Jullie worden zo gedreven door vijandige schaduwgewoonten om elkaar aan te vallen en te kleineren, dat jullie allebei volledig missen wat jullie werkelijk willen!”

Mark en Judith zijn nog niet zo ver weg dat dit hun interesse niet wekt. Judith reageert als eerste. “Wat bedoel je met ‘schaduwgewoonten’ en ‘ontbreken wat we echt willen?’”

Mark knikt.  Therapeut. ‘Als je ruzie maakt, geloof je dat de ander proberen te  overtuigen werkt; die overtuiging brengt je weer bij de liefde. Maar dat is niet zo.  Pas liefde brengt je terug naar liefde.” Het doel van de therapeut was om hen aan te moedigen zichzelf te observeren terwijl ze boos probeerden te overtuigen, en te geloven dat boos overtuigen verkeerd is – ineffectief en in wezen immoreel omdat ze emotioneel geweld rechtvaardigen.

Het is de bedoeling van de therapeut om de groei van hun constructieve schaduw rond conflicten rechtstreeks te beïnvloeden.

Judith, nog steeds boos, is het daar niet mee eens en keert terug naar haar zaak. “Als Mark niet zo egoïstisch was, zouden we deze problemen niet hebben.” Mark antwoordt: ‘Het is nooit jouw schuld, toch? Je kunt nooit…’ Therapeut: ‘Wacht! Ik moet Judith iets vertellen. Judith, je hebt het net weer gedaan.

Je probeert hem ervan te overtuigen dat hij egoïstisch is.’ Ze kijkt geschrokken, en deze keer blijft ze bedachtzaam stil – een goed teken. Ik ga door.

“Het is moeilijk te vangen, nietwaar?” Ze glimlacht: ‘Je hebt gelijk. Het is een gewoonte. Het gaat zo snel!” Ik kijk naar Mark: “Hoe voel je je op dit moment?” Mark, verleid door zijn vijandige verhaal, betrapt zichzelf zichtbaar en verschijnt als een meer volwassen man. ‘Eigenlijk ben ik nogal onder de indruk van wat Judith zojuist heeft gedaan.’

Ze bloost van onverwacht plezier. Dit is slechts een glimp van het Schaduwmateriaal dat rond hun unieke intersubjectiviteit stroomt en wervelt.

Ons schaduwzelf communiceert zoals ons bewuste zelf communiceert. Als de twee gesprekken congruent zijn, werkt alles in dezelfde richting, maar als men bewust  positief moet proberen te verbinden en onbewust probeert aan te vallen krijg je een conflict?

Dergelijke situaties brengen karakteristieke destructieve relatiepatronen voort, en dat is waar Mark en Judith zich mee bezig hielden. Als ze deze patronen kunnen waarnemen wanneer ze van streek zijn , en zichzelf kunnen kalmeren, en vervolgens naar relatiegeluk kunnen reiken, verandert alles – hun schaduwagenda’s worden congruent met hun bewuste agenda’s om beter lief te hebben, wat de reden is dat ze in de eerste plaats in therapie zijn gegaan, om beter lief te hebben.

Als Mark en Judith door conflicten snel en vaak de liefde hervinden, wordt het terugkeren naar de liefde uiteindelijk een positieve aantrekkingsstaat – een pro-sociale plek waar ze gemakkelijk en natuurlijk naartoe gaan .

Positieve aantrekkingssituaties zijn gedeelde, op elkaar afgestemde toestanden waar we gewoonlijk naartoe gaan – van onschatbare waarde in conflicten. Ik wijs hierop. “Kijk elkaar in de ogen en vertel me hoe je je voelt, dichterbij of verder weg.” Ze kijken elkaar aan en glimlachen aarzelend. Mark zegt eerst: ‘Absoluut dichterbij.’ Judith knikt instemmend terwijl ik verder ga. “Dit is wat ik bedoel met teruggaan naar de liefde, wat je echt wilt als je begint te vechten.”

Doen alsof destructieve schaduw geldig is, veroorzaakt catastrofes.

Mark en Judith begonnen de bovenstaande sessie en deden alsof hun vijandige gevoelens proportioneel waren en hun kritische overtuigingen 100% juist waren. Ze maakten de grote fout door te vertrouwen op wat ze voelden, dachten of wilden als ze in nood waren. Als je doet alsof de destructieve schaduw net zo waardevol is als de constructieve schaduw, zit je in grote problemen.

In romantische relaties leidt deze fout tot ellende en echtscheiding. ‘Vertrouw op je gevoelens’ is al meer dan vijftig jaar een mantra van het humanisme. Als je boos, beschaamd, bang, verwoest of zeer angstig bent, worden je emoties in werkelijkheid versterkt of verdoofd, zijn je gedachten vervormd en is de kans groter dat je impulsen afkomstig zijn van de destructieve schaduw dan van de constructieve schaduw. Wanneer u zich in een defensieve toestand bevindt, vertrouw dan niet op uw gevoelens, gedachten of impulsen! Breng uzelf terug in een staat van sociale betrokkenheid, help uw partner hetzelfde te doen en reik vervolgens naar medelevend begrip en liefdevolle actie.

Medelevend begrip zal uw opvattingen over schrijnende situaties veranderen in de richting van minder pijnlijk/destructief en nauwkeuriger/constructiever. Meestal kun je de destructieve schaduw in relatieconflicten herkennen aan de emotionele kenmerken van angst, depressie, verdriet, schaamte, minachting, gevoelloosheid en/of woede.

Op dezelfde manier heeft constructieve schaduw gewoonlijk de emotionele kenmerken van vreugde, mededogen, liefde, levendige belangstelling, vrijgevigheid, zorgzaamheid en/of geduld. Om uw relatieschaduw te laten groeien, moet u de verantwoordelijkheid nemen om uzelf te kalmeren als u in nood verkeert , medelevend begrip cultiveren en altijd uw best doen om weer van uw partner te gaan houden.

Oefening: Constructieve en destructieve schaduw in je romantische relatie

Je kunt elkaar onderstaande vragen stellen en je antwoorden en reflecties voor elk ervan in een dagboek opschrijven:
• Wat was de afgelopen week het moment waarop u de meeste liefde voor uw partner voelde?
• Op welk moment voelde u zich de afgelopen week het meest verdrietig bij uw partner?
• Vertel uw partner het eerste verhaal (het meest liefdesmoment) en vraag naar zijn of haar reacties, en praat er vervolgens over.
• Vertel uw partner het tweede verhaal (het meeste verdrietig) en vraag naar zijn of haar reacties, en praat er vervolgens over.
• Lees alles wat je hebt geschreven en zoek naar constructief en destructief schaduwmateriaal in jezelf, vooral je typische defensieve toestanden.
• Lees alles wat je hebt geschreven en zoek naar conflictpatronen en liefdespatronen in relaties die meer liefde of meer lijden bij jou en je partner veroorzaken.
• Deel uw inzichten met uw partner en voer een discussie.

 

Bronnen

Roger Bretherton Universitair hoofddocent, School voor Psychologie, Universiteit van Lincoln https://theconversation.com/shadow-work-why-you-should-be-cautious-of-the-tiktok-self-help-trend-214774

https://nl.wikipedia.org/wiki/Carl_Gustav_Jung

https://nl.wikipedia.org/wiki/Jungiaanse_psychoanalyse

https://pdx.pressbooks.pub/thebalanceofpersonality/chapter/chapter-5-carl-jung/