Eenzaamheid is geen synoniem van ‘alleen-zijn’. Samen zijn met anderen betekent dus niet per definitie een bescherming tegen eenzaamheid. Iemand met weinig contacten hoeft niet per se eenzaam te zijn, terwijl iemand die veel mensen om zich heen heeft, zich toch eenzaam kan voelen.
Eenzaamheid is een subjectief gegeven.
Er is een verschil tussen de relaties zoals men die heeft en de relaties zoals men zich die wenst. Pas als dit verschil als negatief wordt ervaren, kan men over eenzaamheid spreken.
Eenzaamheid is een onplezierig en ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.
Eenzaamheid wordt zo een negatief, pijnlijk of ongewenst gevoel dat zijn oorsprong vindt in een gemis dat je ervaart in je sociale relaties.
Eenzaamheid voelt voor iedereen anders aan. Dit betekent dat je pas eenzaam bent als je jezelf eenzaam voelt.
Eenzaamheid kun je opsplitsen in sociale en emotionele eenzaamheid.
Sociale eenzaamheid verwijst naar een gemis aan relaties. Je hebt het gevoel dat je te weinig vrienden, familieleden of kennissen hebt om op terug te vallen.
Bij emotionele eenzaamheid is er een gebrek aan een hechte, affectieve band met de anderen. Je mist diepere aansluiting met je medemens, de kwaliteit van je contacten is minder dan je wenst.
Dat chronische eenzaamheid een belangrijk maatschappelijk vraagstuk is, staat buiten kijf. Toch lukt het maar niet om het probleem op een systematische manier te tackelen. Wat werkt eigenlijk bij de aanpak van eenzaamheid? Movisie dook samen met een aantal experts de internationale literatuur in en zette werkzame factoren en veelbelovende aanpakken op een rij.
Je af en toe eenzaam voelen, hoort bij het leven. En het mooie is: vaak gaat eenzaamheid vanzelf over. Anders is het als eenzaamheid leidt tot serieuze gezondheidsproblemen, zoals depressie, alcoholverslaving, slaapstoornissen of hart- en vaatziekten. ‘Chronische eenzaamheid is even schadelijk als het roken van vijftien sigaretten per dag’, vertelt Jan Willem van de Maat, onderzoeker en adviseur bij Movisie. ‘Over stoppen-met-roken programma’s is zo’n beetje alles bekend.
Maar wat weten we over interventies rondom het terugdringen van eenzaamheid? Wat werkt? Bij wie? Hoe en waarom? Alle hierover beschikbare kennis uit internationaal onderzoek hebben we op een rij gezet. Daarbij is dankbaar gebruik gemaakt van systematische reviews. Hierin worden de resultaten van een groot aantal onderzoeken naar eenzaamheidsinterventies in één keer geanalyseerd.’
Eerst probleem analyseren
Het inzetten van een interventie is een kwestie van maatwerk. En daar schort het nogal eens aan, stelt Renske van der Zwet, projectmedewerker Effectieve sociale interventies bij Movisie. ‘Zorg- en welzijnsorganisaties gaan vaak voor een voor de hand liggende standaardoplossing, zoals een ontmoetingsproject. Hulpverleners kiezen voor deze oplossing, omdat zij veronderstellen dat een klein netwerk de belangrijkste oorzaak is van eenzaamheid. Hoe goed bedoeld ook, daarmee wordt wel voorbijgegaan aan een belangrijk stap daarvoor: de analyse van de problematiek. In welke mate heeft iemand eenzaamheidsgevoelens en waarom? Wat zijn iemands mogelijkheden? Hoe zit het met de motivatie om er iets van te maken? Welke oplossingen zijn er allemaal? Pas als deze stappen zijn doorlopen, begint het zoeken naar een passende interventie. Dan blijkt bijvoorbeeld dat de meeste winst niet te behalen is door uitbreiding van het sociale netwerk, maar juist door het verbeteren van de kwaliteit van al bestaande relaties.’
Dit werkt wel
Gevraagd naar wat in het algemeen werkt bij het verminderen van eenzaamheid, komen de Movisie-onderzoekers en hun collega’s tot een aantal opvallende conclusies. ‘Interventies waar mensen werken aan het verminderen van negatieve gedachten zijn over het algemeen effectiever dan interventies die uitgaan van sociale steun of interventies die zijn gericht op het vergroten van sociale interactie of het verbeteren van sociale vaardigheden’, aldus Van der Zwet. ‘Vooral interventies waarin wordt gewerkt met sociale cognitieve trainingsaspecten om de negatieve spiraal te doorbreken, verminderen eenzaamheid. Ook kunnen mensen zélf veel doen. Zo blijkt dat acceptatie een goede oplossing kan zijn, net als het bewust investeren in de kwaliteit van relaties met bijvoorbeeld familie, vrienden en kennissen.’ Van de Maat: ‘Kijken we specifiek naar de aanpak van eenzaamheid bij ouderen, dan blijkt dat groepsinterventies met een educatief aspect gericht op het onderhouden en verbeteren van het sociale netwerk helpen. Ook activiteiten gericht op het verbeteren van het gevoel van eigenwaarde en persoonlijke controle zijn relatief succesvol. Verder is het zinvol om de doelgroep zelf bij de ontwikkeling van de interventie te betrekken.’
Geen pasklare antwoorden
Met hun onderzoek spelen de samenstellers in op de behoefte van veel professionals om vanuit een genuanceerder beeld eenzaamheid te duiden en interventies gerichter in te zetten. ‘Dé oplossing voor alle eenzaamheidsvraagstukken is er niet’, zegt Van de Maat. ‘Dat was ook niet onze insteek. We zien het vooral als een aanmoediging voor beleidsmedewerkers en professionals in zorg en welzijn om hun eigen interventies en activiteiten kritisch te bekijken en waar kan, gerichter in te zetten voor de juiste doelgroep. De beschikbare kennis biedt concrete handvatten om het probleem gerichter aan te pakken.’ Van der Zwet besluit: ‘Laatst las ik in een NRC-artikel dat het eenzaamheidsbeleid eigenlijk zinloos is. Met ons onderzoek geven we tegengas. Er bestaan wel degelijk gerichte oplossingen om uit dat eenzame dal te komen. Dit thema verdient juist alle aandacht, al is het alleen al omdat ruim acht procent van de Nederlandse bevolking eronder gebukt gaat. Om nog maar te zwijgen over de schadelijke gezondheidseffecten en de toenemende zorgkosten die het met zich meebrengt.’
Lees het volledige dossier over de aanpak van eenzaamheid. Dit dossier is onderdeel van een serie Wat werkt bij dossiers. Een overzicht van deze dossiers is te vinden op: www.movisie.nl/weten-wat-werkt.
Onderzoek naar interventie ten behoeve van zelfredzaamheid eenzame ouderen
Eind september 2016 verscheen een onderzoek naar een interventie met als doel eenzaamheid bij kwetsbare ouderen te verminderen. De interventie koppelt eenzame ouderen aan bezoekvrijwilligers. Doel van de koppeling is een ondersteunend contact en het vergroten van de zelfredzaamheid van de oudere door middel van netwerkontwikkeling en/of sociale activering. Dit laatste bleek niet haalbaar, maar een succesvolle koppeling draagt wel bij aan de kwaliteit van leven van de oudere. Het onderzoek is uitgevoerd door de Universiteit voor Humanistiek. ‘Complexe verwachtingen. Vrijwillige maatjes voor eenzame ouderen’ is deel 26 van het onderzoeksprogramma Inzicht in sociale interventies van Movisie.
Dit artikel verscheen in MOVISIES nr. 28 (november 2016).
Deze website bevat info die mogelijks niet geschikt is voor kinderen. U bevestigt minstens 16 jaar te zijn. Deze website gebruikt cookies. U gaat daarmee akkoord.
Geen pasklare antwoorden
