Een heel leuk onderwerp is het niet, maar helaas komt het toch (te) vaak voor:
Photo by Becca Tapert
vreemdgaan. In een relatie beloof je trouw aan elkaar, maar het kan zijn dat jij of je partner een scheve schaats rijdt. Waar men denkt dat het veelal mannen zijn die cheaten, is dat eigenlijk niet terecht. Vrouwen maken zich er net zo schuldig aan. Maar waarom gaat men eigenlijk vreemd? Volgens onderzoek zijn dít de voornaamste redenen bij vrouwen.
Het is iets wat menig mens afkeurt, maar toch ontzettend vaak gebeurt. Iemand in een relatie gaat vreemd. Iets wat je je kunt afvragen is, waarom heb je in vredesnaam een monogame relatie als je toch denkt dat ergens anders het gras groener is? En nog beter? Waarom gaat iemand eigenlijk vreemd? Sociaal psycholoog Tila Pronk, verbonden aan de Universiteit Tilburg en professor Liesbeth Sterck, gedragsbioloog en verbonden aan de Universiteit Utrecht, ontkrachtten de mythe dat mannen vaker vreemdgaan dan vrouwen, zo kwam naar voren in een eerder interview van Metro.
“Mannen kiezen vaker voor vreemdgaan door middel van seks, vrouwen kiezen voor emotioneel vreemdgaan”, legde Pronk uit. Dat laatste wordt ook wel micro-cheating genoemd. “De vraag is dan, wat is erger? Maar in theorie gaat er niet één geslacht vaker vreemd.” Dat onderbouwde ook Sterck. “Mannen zijn vaker jaloers op seksueel vreemdgaan. Daarentegen blijken vrouwen jaloers op emotioneel vreemdgaan.”
Onderzoek naar vreemdgaan en overspel
Sociaal psycholoog Tila Pronk, verbonden aan de Universiteit Tilburg, deed de afgelopen zestien jaar onderzoek naar liefde en relaties. Waar zij ook het thema overspel onderzocht. Zij beaamt de woorden van Karremans. Dat we ons aangetrokken voelen tot een ander dan onze partner, is volgens Pronk menselijk. „Ons lichaam reageert op mooie mensen, dan worden de beloningsgebieden in ons brein actief. De hersenen belonen ons voor de omgang met mooie mensen.”
De truc zit hem volgens Pronk in de mate van impulscontrole. „Mensen met goede impulscontrole kunnen ondanks de aantrekkingskracht beslissen om iets niet te doen.” En daar lijkt de één beter in te zijn dan de ander. „Het blijkt een aangeboren persoonlijkheidskenmerk.” Echter legt de sociaal psycholoog uit dat vermoeidheid of alcohol de impulscontrole kunnen beïnvloeden. „Het is dan moeilijker om impulsen te controleren en het risico op vreemdgaan wordt dan groter.”
Pronk haalt een interessant onderzoek aan waarbij zij verschillende bezette mannen onder de loep nam. De onderzoekers wisten vooraf dat de heren in een relatie zaten, de mannen zelf hadden dit niet gemeld. Voor het onderzoek moesten deelnemers plaatsnemen in een wachtruimte, waar zij ‘toevallig’ werden vergezeld door een knappe dame. Het wachtkamer-moment bleek onderdeel van het onderzoek, waar de deelnemers niet van op de hoogte waren.
„Wij bekeken stiekem de interactie en het flirtgedrag. Het bleek dat de heren die eerder goed scoorden op onderdelen over impulscontrole, ook minder geneigd waren tot flirten.” De deelnemers die slecht scoorden op de impulscontrole, flirtten meer in de wachtkamer. „Er werden zelfs telefoonnummers uitgewisseld.”
Daders en slachtoffers en seksuele hypocrisie
Toch spreken we veelal schande van vreemdgangers, terwijl de mens ook geneigd is hun eigen partner te vergeven. Hoe zit dat dan? Dat is volgens Pronk logisch en verklaarbaar menselijk gedrag. „Iets wat verder van ons af staat, daar vinden we snel iets van. We zijn geneigd om gedrag dan toe te schrijven aan de persoon. De vreemdganger is in dat geval de slechterik. Maar er spelen meer factoren een rol.” Als overspel in onze eigen relatie voorkomt, hebben we veel meer oog voor die andere factoren, legt Pronk uit.
„Bij onszelf draaien we het soms zelfs om. Dan negeren we de persoon die de keuze maakt om vreemd te gaan, en geven we de factoren de schuld. Bij een ander zien we dus vooral de persoon, bij onszelf voornamelijk de situatie.” Daarin zouden we volgens Pronk de boel best wat meer mogen nuanceren. Hoogleraar Karremans beaamt de woorden van Pronk en benadrukt de hypocrisie. „Dit is een heel hardnekkig patroon. Het is fijn als je daar meer inzicht in hebt en minder oordelend door het leven te gaan.”
Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie en schrijfster, kaartte dit fenomeen in haar column voor Psychologie Magazine aan met de term ‘seksuele hypocrisie’. „Ons eigen gedrag ziet er vaak heel anders uit dan dat van anderen. Beter. Nobeler”, schreef ze. Vonk haalde een onderzoek aan waarbij deelnemers zowel ‘dader’ als ‘slachtoffer’ van overspel waren geweest. Wat bleek? Daders vonden veelal dat hun overspel kwam door omstandigheden of hun partner. Daarnaast vond de vreemdganger dat het allemaal wel meeviel. „Deze deelnemers hadden het allebei meegemaakt en hadden dus ook aan de andere kant gestaan, maar dat was in hun ogen kennelijk een heel andere situatie.”
Monogamie en andere relatievormen
Onderzoekster Pronk benadrukt dat een mens in alle gevallen altijd een keuze heeft. Een eenmalige misstap komt volgens haar regelmatig voor, maar men moet waken voor meerdere misstappen. „Als jij gedrag vertoont dat niet in lijn is met je eigen normen en waarden, ga je toch al snel de boel goedpraten om je ego en eigen geweten te sussen. Dan is een volgende stap om vreemd te gaan, sneller genomen.”
Volgens haar is overspel van alle tijden. De kans om gesnapt te worden is alleen tegenwoordig groter. „We worden er in deze tijd veel meer van op de hoogte gehouden.” Overigens verandert de dialoog over alternatieve relatievormen volgens haar wel. „We praten makkelijker over bijvoorbeeld een open relatie.” Want hoewel monogamie de norm lijkt in onze maatschappij, is dat volgens Pronk niet altijd zozeer realistisch. Ook gedragsbioloog Sterck benadrukt dat de maatschappelijke norm niet voor ieder individu geldt.
„De vraag is hoe belangrijk vind je jouw partner en wat heb je daarvoor over.” Volgens Sterck is de denkwijze over overspel variabel en zijn we tegenwoordig preutser. „In de jaren 70 was partnerruil in, toen keken we echt anders naar die zaken. Individuen kunnen het daarover oneens zijn. De één zegt geen seks voor het huwelijk, de ander heeft meerdere partners. Als je overeenstemming hebt, dan kan dat”, aldus de gedragsbioloog.
Vreemdgaan bij mannen en vrouwen
De mythe dat mannen vaker vreemdgaan dan vrouwen, haalt Pronk uit de lucht. „Mannen kiezen vaker voor vreemdgaan door middel van seks, vrouwen kiezen voor emotioneel vreemdgaan.” „De vraag is dan, wat is erger? Maar in theorie gaat er niet één geslacht vaker vreemd.” Dat onderbouwt ook Sterck. „Mannen zijn vaker jaloers op seksueel vreemdgaan. Daarentegen blijken vrouwen jaloers op emotioneel vreemdgaan.”
In een nieuw onderzoek van Evolution and Human Behavior kwamen de voornaamste redenen dat vrouwen vreemdgaan naar boven. Voor het onderzoek ondervroegen de wetenschappers 254 mannen en vrouwen uit verschillende landen die al eens vreemd waren gegaan. De deelnemers beoordeelden hun partners en affaires in verschillende categorieën: fysieke aantrekkingskracht (uiterlijk en seksueel), persoonlijke aantrekkingskracht (plezier hebben samen) en opvoedvaardigheden (geschiktheid als ouder).
De frequentie van ontrouw bij mensen is interessant omdat ontrouw gevaarlijk is, waarbij de deelnemer vaak zijn primaire relatie, reputatie en veiligheid op het spel zet.
Hoewel seks met meerdere paren verschillende functies kan dienen, wordt algemeen aanvaard dat het primaire voordeel voor mannetjes in alle geslachten er in bestaat het vergroten van het nageslacht : meer partners, voor mannetjes, betekent meer potentiële nakomelingen. Deze krachtige prikkel lijkt te hebben gezorgd voor een sterkere behoefte aan seksuele variatie bij mannen, wat nog steeds meer mannelijke dan vrouwelijke overspelsituaties inzake seks te weeg brengt.
De ontrouw van vrouwen is raadselachtiger en vraagt om een andere verklaring. Vanuit een bewijsperspectief suggereert eerder werk dat seksuele en op variëteit gebaseerde motieven minder vaak voorkomen bij ontrouw van vrouwen.
En op theoretisch niveau is de primaire verklaring voor mannelijke ontrouw niet eenduidig te vertalen naar vrouwen: aangezien een vrouw haar reproductieve output kan maximaliseren met slechts één man, kan een grotere hoeveelheid partners niet leiden tot een grotere hoeveelheid nakomelingen, althans niet op dezelfde manier. Er zijn veel alternatieve voordelen voor vrouwen onderzocht door evolutionaire wetenschappers, die worden opgesomd en, in het kort, worden geschetst en bewezen in Tabel 1 . Houd er rekening mee dat deze twee zaken met elkaar verenigbaar zijn: enerzijds in de zin dat de affaire van één vrouw het resultaat kan zijn van meerdere evolutionaire redenen, en anderzijds in de zin dat de affaires van verschillende vrouwen beter verklaard kunnen worden door verschillende theorieën, vanwege hun unieke combinatie van individuele, partner-, relatie- en sociaal-ecologische omstandigheden.
Hoewel wetenschappers het er grotendeels over eens zijn dat ontrouw bij mannen is geëvolueerd door het vergroten van de hoeveelheid nakomelingen, blijven de evolutionaire drijfveren van ontrouw bij vrouwen ter discussie staan. De hypothese van de “goede genen” (strategie van dubbele paring) stelt dat ontrouw vrouwen in staat stelt om de voorkeursgenen van een affairepartner te koppelen aan de voorkeursinvestering van hun primaire partner. De hypothese van het wisselen van partner beweert daarentegen dat ontrouw vrouwen helpt om een nieuwe partner te vinden zonder een periode van ontbering. Om deze hypothesen te testen, hebben de onderzoekers een vooraf geregistreerde enquête uitgevoerd onder 254 personen uit 19 landen en 6 continenten die eerder of momenteel ontrouw waren. Ze hebben de perceptie van individuen van hun primaire partner en hun affairepartner gemeten op vier domeinen: fysieke aantrekkelijkheid, persoonlijke aantrekkelijkheid, aantrekkelijkheid als co-ouder en algehele wenselijkheid (partnerwaarde). Ze hebben deelnemers ook gevraagd om hun motivaties voor de affaire te rapporteren. In overeenstemming met een duale paringsstrategie ervoeren vrouwen een sterkere fysieke aantrekkingskracht tot hun affairepartners en een sterkere ouderlijke aantrekkingskracht tot hun primaire partners.
In tegenstelling tot de partnerwisselhypothese, gaven vrouwen geen voorkeur aan hun affairepartners in het algemeen, ouderlijk of persoonlijk. Er waren geen significante genderverschillen in deze bevindingen, wat ook bij mannen op strategisch dualisme duidt. Deze kwalitatieve gegevens onthulden een genuanceerder verhaal op individueel niveau, waarbij deelnemers motieven rapporteerden die consistent waren met een verscheidenheid aan evolutionair coherente strategieën.
Hoewel deze kwantitatieve resultaten wijzen op de relevantie van de duale paringshypothese voor het begrijpen van ontrouw, suggereren deze bevindingen ook dat het zoeken naar de primaire verklaring van ontrouw bij beide geslachten misschien een te simpele benadering van het probleem is.
Tabel 1. Overzicht van hypothesen die vrouwelijke ontrouw, partnerwisseling en partnerkeuze verklaren, uitgesloten.
Vrouwen plegen vreemdgaan om hun eigen partnerwaarde beter te begrijpen, of om in de praktijk vaardigheden te leren die relevant zijn voor de relatie.
In onderzoeken van Greiling en Buss (2000) werden door vrouwen de voordelen van ontrouw gezien als het verbeteren van het zelfvertrouwen (dat wil zeggen het verkrijgen van positieve informatie over de eigen partnerwaarde) en het verduidelijken van partnervoorkeuren.
Vrouwen plegen ontrouw om goederen van meerdere partners te verkrijgen.
Bij de Himba hechten vrouwen meer waarde aan vrijgevigheid bij partners met een extra partner dan bij partners met een partner met een partner, wat duidt op een verlangen naar extra investering ( Scelza & Prall, 2018 ).
Vrouwen plegen ontrouw om meer diversiteit in hun nageslacht te creëren.
Wiskundige modellen voorspellen dat vrouwelijke meervoudige paringen zullen profiteren van ‘genetische afdekking van de kans op een weddenschap’ in onvoorspelbare omgevingen ( Yasui, 2001 ).
Vrouwen plegen ontrouw om hun partner te straffen voor zijn of haar wangedrag.
In het derde onderzoek van Greiling en Buss (2000) werd ontrouw van de partner gezien als het meest waarschijnlijke scenario waarin een vrouw vreemd zou gaan.
De ontrouw van vrouwen is een niet-adaptief bijproduct van de selectie voor de ontrouw van mannen, het resultaat van een sterke selectie op mannen die succesvol hun rivalen bedriegen, of een slecht aangepast overblijfsel van onze voorouders dat nog moet worden uitgeselecteerd.
Bij sommige soorten is er sprake van overlapping in de genen die de individuele variatie in ontrouw tussen de seksen verklaren ( Forstmeier et al., 2014 ). Bij andere soorten zijn de mannetjes die binnendringen doorgaans ouder, wat impliceert dat cuckolding het gevolg zou kunnen zijn van hun verworven vaardigheid ( Cleasby & Nakagawa, 2012 ).
Ontrouw zorgt ervoor dat er spermacompetitie ontstaat, wat een extra selectielaag oplevert om de beste partner te bepalen.
Sommige dieren lijken te profiteren van dit effect ( Pryke, Rollins & Griffith, 2010 ). Spermacompetitie zou kunnen correleren met de kwaliteit van het nageslacht, zelfs als het alleen via een route van ‘sexy sperma’ gaat, waarbij mannelijke nakomelingen competitiever sperma hebben ( Keller & Reeve, 1995 ).
Van deze theorieën zijn er twee onafhankelijk van elkaar aangemerkt als de primaire verklaring voor de ontrouw van vrouwen. De eerste is partnerwisseling: een vrouw kan profiteren van een affaire door de basis te leggen om over te stappen op een partner die op de een of andere manier beter is – vooral beter in het algemeen (d.w.z. hogere partnerwaarde; Edlund & Sagarin, 2014 ), en vooral beter op manieren die uniek relevant zijn voor langdurige paring, zoals het hebben van betere vaderlijke kwaliteiten ( Buss et al., 2017 ). 3 De tweede is dual-mating: een vrouw kan profiteren van een affaire door zwanger te worden van een man die waarschijnlijk fittere nakomelingen zal produceren dan haar huidige partner, door zijn “goede genen” heimelijk te koppelen aan de betere – of misschien alleen beschikbare – opvoeding van haar primaire partner ( Pillsworth & Haselton, 2006 ).
Vrouwen die deze strategie volgen, zouden zich fysiek meer aangetrokken voelen tot hun affairepartner dan tot hun primaire partner, aangezien fysieke aantrekkelijkheid (en de veronderstelde componenten daarvan) de belangrijkste indicator is van “goede genen). Omgekeerd zouden ze hun primaire partner moeten zien als iemand met meer “goede vader”-kwaliteiten dan hun affairepartner, aangezien dit de partner is van wie ze ouderlijke investering zullen zoeken ( Pillsworth & Haselton, 2006 ). Beide theorieën hebben prominente voorstanders die hebben beweerd dat hun voorkeursgedachte grotendeels de ontrouw van vrouwen verklaart ( Buss et al., 2017 ; Gangestad & Simpson, 2000 ).
Termen zoals de “ovulatoire-verschuiving”-hypothese worden in dit debat soms door elkaar gebruikt met de “goede genen”- of “dubbele paringsstrategie”-hypothese, maar we gebruiken de meer algemene termen om de nominale afhankelijkheid van deze theorie van specifieke bewijslijnen te verminderen.
Toch lijken deze redenen momenteel minder van belang. Overtuigender is dan ook het onderzoek dat suggereert dat vrouwen (meer dan mannen) vaak van hun affairepartners houden, omdat liefde een verlangen naar meer dan alleen seks impliceert en dus niet alleen naar “goede genen” ( Glass en Wright, 1985 , Glass en Wright, 1992 ). Bovendien merken Buss et al. (2017) op dat vreemdgaande vrouwen eerder dan vreemdgaande mannen ontevredenheid over hun relatie vertonen, en zij beweren dat dit een verlangen naar partnerwisseling weerspiegelt. Maar dit laatste bewijs is even definitief, omdat ontrouw de primaire relatie bij vrouwen meer in gevaar brengt dan bij mannen ( Daly et al., 1982 ; Scelza, 2013 ) en vrouwen dus eerder geneigd zijn om een dergelijk risico te nemen wanneer ze hun primaire relatie devalueren, ongeacht de nagestreefde voordelen.
Dat gezegd hebbende, suggereren deze kwalitatieve gegevens dat individuele mannen en vrouwen ontrouw kunnen gebruiken om verschillende doelen te bereiken (zie Tabel 5 ).
Tabel 5. Kwalitatieve ondersteuning voor de relevantie van verschillende hypothesen, bij vrouwen en mannen. Alle antwoorden zijn volledige, directe citaten (inclusief duidelijke grammatica- en spelfouten).
“Ik voelde me totaal niet aangetrokken tot hem en op een dag toonde een man die heel aantrekkelijk was, interesse in mij. Ik wilde ervaren hoe het was om met een aantrekkelijke man te zijn.”
“De fysieke eigenschappen van de persoon die de huidige partner niet heeft”
“Ik wilde weten of ik nog steeds aantrekkelijk was en wilde weten of andere mannen mij wilden als mijn partner mij ooit zou bedriegen met een andere vrouw. Bovendien wilde ik ervaring hebben met seks.”
“Ik wist niet of ik echt bij mijn partner wilde zijn en probeerde gewoon meer opties te verkennen.”
“Ik voelde me destijds verwaarloosd door mijn partner, hij werkte altijd laat en had geen tijd voor mij en ons kind. Ik kwam gewoon dichter bij een andere man die altijd voor me klaarstond als ik hulp nodig had.”
“Eerlijk gezegd was ik bij mijn partner omdat ik me eenzaam voelde en toen wist ik niet hoe ik het met hem moest uitmaken. Ik heb hem nooit gemogen, maar ik was kwetsbaar.”
“Ik was erg ongelukkig in de relatie. Ik had het gevoel dat ik geen andere keuze had om eruit te stappen.”
Individuele vrouwen legden de oorzaak van hun eigen affaires uit in termen die oppervlakkig consistent waren met partnerwisseling (twee vrouwen zeiden dat ze van hun affairepartner hielden), meerdere investeerders (één vrouw wilde extra hulp met haar kinderen), het uitvoeren van een walk away-strategie (sommige vrouwen hadden moeite om hun relatie te beëindigen), wraak (veel vrouwen straften de overtredingen van hun primaire partner), “goede genen” (meerdere noemden de fysieke aantrekkelijkheid van de andere man), informatieverwerving (één vrouw wilde weten dat ze aantrekkelijk was voor andere mannen en seksuele ervaring opdoen), en, naar verluidt, spermacompetitie of heterogeniteit van nakomelingen (meerdere vrouwen noemden verveling).
Zoals de gangbare evolutionaire verklaring voor de ontrouw van mannen – het toenemen van het nageslacht – zou voorspellen, verklaarden mannen hun affaires vaak in termen van seksuele verlangens en nieuwigheid, maar veel mannen verklaarden hun affaires ook op een manier die consistent was met partnerwisselingen, wraak, het zoeken naar iemand met ‘goede genen’ (of misschien ‘goede vruchtbaarheid’) en weglopen.
Deze website bevat info die mogelijks niet geschikt is voor kinderen. U bevestigt minstens 16 jaar te zijn. Deze website gebruikt cookies. U gaat daarmee akkoord.
