Meisjes kunnen ook dader van sexting zijn
SEKS- EN RELATIEONDERZOEK
Een verliefd naïef meisje laat zich door een jongen verleiden tot het sturen van pikante foto’s. Die jongen stuurt ze naar de hele school, waarna het meisje levenslang beschimpt wordt. Een klassiek voorbeeld van sexting, ja toch? Nou, niet helemaal. De ervaringen van scholieren rondom sexting zijn veel diverser dan dit scenario.
Uit onderzoek blijkt dat 1 op de 5 jongeren wel eens een naaktfoto van zichzelf heeft gemaakt. En die foto’s houden jongeren lang niet altijd voor zichzelf. Maar waarom sturen jongeren naaktfoto’s naar elkaar?
Zo’n 30% van de jongeren heeft wel eens een verzoek gekregen om een naaktfoto of seksfilmpje van zichzelf door te sturen.
Meisjes krijgen deze vraag vaker dan jongens. Aan 20% van de jongeren is wel eens gevraagd kleding uit te trekken voor de webcam en 10% heeft dat ook echt gedaan. Ruim de helft van de jongeren geeft aan dat er op school een seksueel getinte foto van een medescholier is rond gegaan. Naaktfoto’s worden door jongens en meisjes ongeveer even vaak gemaakt.
Dat jongeren bezig zijn met elkaars lichaam is niet nieuw. Het bekijken van elkaars lichaam hoort bij een normale seksuele ontwikkeling, zo beschrijft het artikel ‘The issue with sexting isn’t the sex. It’s the text.’ Volgens het artikel duidt het sturen van seksueel getinte berichten niet op risicovol gedrag. Wel bleek sexting een goede indicator voor het seksueel actief worden van jongeren. Zodra jongeren naaktfoto’s versturen duurt het vaak niet lang meer voordat zij daadwerkelijk seks gaan hebben.
De interesse in elkaars lichaam is door de jaren heen niet veranderd, maar de manier waarop jongeren contact met elkaar zoeken wel. Seksueel contact op afstand was vroeger alleen mogelijk via een vaste telefoonlijn. Met de komst van smartphones heb je met een druk op de knop een foto verzonden. De meeste jongeren begrijpen wel dat een naaktfoto gemakkelijk door te sturen is en dus een risico vormt, maar in het heetst van de strijd denken zij toch minder na over de gevolgen. Bovendien sturen jongeren dat soort foto’s vaak naar hun vriendje of vriendinnetje; iemand die zij op dat moment vertrouwen. Wanneer de relatie dan over gaat krijgen ze spijt.
Verliefd meisje laat zich door jongen verleiden tot het sturen van pikante foto’s. Die jongen stuurt de foto naar de hele school, waarop het meisje levenslang beschimpt wordt. Onderzoekster Willemijn Krebbekx zet vraagtekens bij dit klassieke sexting scenario.
De term sexting, een neologisme van de Engelse woorden ‘sex’ en ‘texting’, werd in 2009 opgenomen in de Van Dale. Daar wordt het beschreven als ‘Het versturen van seksueel getinte boodschappen en foto’s via sms’. De term is inmiddels stevig gegrond in ons gemeenschappelijk vocabulaire.
In de wetenschap verschenen de eerste publicaties rond 2005, en een recente zoekopdracht in Google Scholar leverde niet minder dan 7570 resultaten op. In de huidige wetenschappelijke discussie over sexting zijn twee trends zichtbaar.
De eerste beschrijft sexting als groot gevaar voor de jeugd. Dit leidt vaak tot krampachtige pogingen om vermeende slachtoffers te beschermen. De tweede trend ziet sexting als morele paniek die kan leiden tot het negeren van mogelijke problemen.
In beide benaderingen wordt sexting gezien als eenduidig fenomeen: een onzekere meid wordt door een jongen gevraagd een naaktfoto van zichzelf te sturen. Zij voelt zich gevleid en gaat erop in. De jongen wil stoer zijn bij zijn vrienden en verspreidt de foto. Het is een typering waarin aloude ideeën over de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke seksualiteit worden herhaald: meiden zijn op liefde gericht, reactief, waar jongens seksgericht en actief zijn. Ook ideeën over jongeren als ‘vatbaar’ voor groepsdruk zijn hier in te herkennen. Wat er in de praktijk gebeurt, zo blijkt uit mijn etnografisch onderzoek op Nederlandse middelbare scholen, kan in dit scenario echter niet worden gevat.
Klassieke interpretatie blijkt te wringen
Eén van de ochtenden waarop ik een tweede klas observeerde, bleek er een naaktfoto van een leerlinge, Manon, ‘rond te gaan’. Manons vriendinnen negeerden haar en in de klas werden gemene grappen gemaakt. Het leek een ‘klassiek sexting geval’ waarin Manon zich uit verliefdheid had laten overhalen een naaktfoto te sturen aan een jongen, die deze op zijn beurt doorstuurde aan de halve school.
Maar deze interpretatie begon al snel te wringen. Toen Manon de ruimte kreeg haar verhaal te vertellen, bleek dat de jongen haar naaktfoto aan zijn beste vriendin had doorgestuurd. Deze vriendin stuurde de foto vervolgens aan haar gehele contactenlijst. Het was dus een jongen die in eerste instantie de foto ongevraagd deelde, maar een meisje dat verantwoordelijk was voor het wijd verspreiden van de foto.
Ook bleek Manon niet te reageren als een bang en verdrietig meisje, maar juist boos, ze wilde de verspreidster fysiek te lijf gaan. Voor haar woede was geen plaats; deze werd juist gezien als teken dat Manon ‘echt het verkeerde pad op ging’. Manons reactie staat haaks op de versie van sexting waarin meiden uitsluitend als verdrietig slachtoffer worden voorgesteld. Ook het feit dat het ongevraagd verspreiden van foto’s niet enkel ten deel valt aan jongens, komt zelden ter sprake in debatten over sexting. Deze observatie vertroebelt de scheiding tussen ‘slachtoffer’ en ‘dader’.
Manon had maar een week last van de foto
Hoewel Manon niet verantwoordelijk was voor de wijde verspreiding van de foto, zij had het immers slechts voor één paar ogen bedoeld, werd de schuld bij haar gelegd. Haar vriendinnen vonden het ‘dom’ dat zij een naaktfoto had gemaakt en aan de jongen had gestuurd. Jongens, zoveel was voor hen op 14-jarige leeftijd al duidelijk, zijn nu eenmaal niet te vertrouwen als het om seks gaat. Toch, vertelden zij mij, lieten ze Manon niet in de steek vanwege de naaktheid. Wat zij met name afkeurden was het feit dat Manon al een tijdje omging met jongens van een andere school, en dat zij hun waarschuwingen, dat deze jongens ‘fout’ zouden zijn, in de wind had geslagen – de foto was aan een van hen gestuurd. Deze voorgeschiedenis is belangrijk om te begrijpen dat sexting niet geïsoleerd plaatsvindt, maar in de context van middelbare school waarin seksualiteit een belangrijke rol speelt in het maken en verbreken van vriendschappen.
Ondanks de reacties van haar omgeving blijkt Manon het voorval enkele maanden later al wat vergeten. Tijdens een interview reageerde ze enigszins verbaasd op mijn vragen over de foto die rond was gegaan: ‘Wat grappig dat je daar over begint, het is al zo lang geleden’. Ze vertelde dat ze ongeveer een week ‘last had gehad van die foto’ en dat de opmerkingen daarna waren opgehouden, de ruzies bijgelegd. Dit strookte met mijn observaties in de weken na het voorval.
Zelf had Manon ook een aantal naaktfoto’s van jongens op haar telefoon staan, vertrouwde ze me toe, alleen die stuurde ze niet door, omdat ze dat zielig vond voor hen. Oftewel, sexting is geen eenrichtingsverkeer: ook meiden vragen en krijgen naaktfoto’s toegestuurd van jongens. Maar hier is minder aandacht voor: het verhaal van het meisje als slachtoffer eist de hoofdrol op. Het valt te betwijfelen of het verspreiden van een naaktfoto van een jongen Manon uit de brand had geholpen. Waarschijnlijk had het haar nog verder gemarkeerd als ‘fout’ of ‘slet’.
Alleen maar narigheid?
Sexting kan dus niet enkel worden gezien als gevaar of als paniek. Behalve dat sexting in het voorbeeld van Manon anders verloopt dan algemeen wordt aangenomen, komt sexting ook minder vaak voor dan vaak voorgesteld.
Recente cijfers laten zien dat tussen de 1 en 2 procent van de jongeren aangeeft dat er seksueel beeldmateriaal van hen is gemaakt. Het merendeel van de jongeren kijkt met plezier terug op het sturen van naaktfoto’s via social media . Dat wil niet zeggen dat het niet op bepaalde manieren fout kán gaan, maar dat dit slechts één versie van het fenomeen sexting is.
Er kan ook sprake zijn van plezier of spanning. Al met al is er dus behoefte aan een diversificatie van de verhalen rondom sexting. Laten we beginnen met het stellen van de vragen: wanneer vormt sexting precies een probleem?
Jongeren te weinig geïnformeerd?
Volgens Raoul Chocolaad van seksespecifiek expertisecentrum Qpido hebben we zo veel te maken met sexting omdat jongeren alleen nog maar communiceren via social media, zegt hij tegen de NOS. “Het maken van een foto is zo gebeurd, net als het doorsturen. En veel jongeren overzien daar de gevolgen niet van.”
“Jongeren willen leuk gevonden worden en indruk maken. Daarbij denken ze niet na over wat er kan gebeuren. Aandacht speelt een grote rol. En pubers zijn daar extra gevoelig voor. Een puberbrein is minder goed in staat om de gevolgen van zo’n actie te overzien.”
Wil je aan sexting doen? Stuur dan een foto van een bh…
Ouders vaak niet op de hoogte
Daarnaast speelt mee dat het een vrij nieuw fenomeen is, zegt Chocolaad. “Niemand vertelt ze over de risico’s. Ouders en leerkrachten zijn ook vaak niet op de hoogte. Het is belangrijk om ouders, leerkrachten en kinderen hierover voor te lichten.”
Sexting, het delen van seksueel getinte foto’s of berichten via bijvoorbeeld de smartphone, komt steeds vaker voor. Dat zegt Child Focus. De organisatie roept ouders en scholen op om erover te praten. “Jongeren moeten beseffen wat de impact kan zijn als ze zo’n foto delen.”
Hoe vaak komt sexting voor?
“Vorig jaar hadden we 123 dossiers in ons land waarbij het uit de hand liep”, zegt Dirk Depover van Child Focus. “Een jaar eerder waren er 62. Voor dit jaar zijn er nog geen cijfers, maar we hebben de indruk dat de trend zich jammer genoeg voortzet.”
Vanaf welke leeftijd start het?
“Al vanaf 13 jaar”, zegt Niels Van Paemel die bij Child Focus verantwoordelijk is voor e-safety. “Het start wanneer jongeren een smartphone krijgen.”
Waarom blijven tieners die foto’s sturen, na al die negatieve verhalen?
“Het maakt deel uit van de pubertijd, de tienertijd”, zegt Van Paemel. “Jongeren krijgen graag bevestiging of worden verliefd en delen die beelden. Als je iemand vertrouwt, is er niets mis mee om zo’n foto te sturen. Het is wel abnormaal dat die beelden verspreid worden. Als volwassene lijkt het vreemd dat jongeren na al die negatieve verhalen toch nog zulke foto’s nemen, maar we hebben het hier over tieners. Het is naïef om te zeggen dat het nooit meer zal gebeuren. ”
Hoe kunnen de ouders van het slachtoffer hiermee omgaan?
Van Paemel: “Contacteer zo snel mogelijk de school en Child Focus. De school kan het probleem in de klas aanpakken en bespreken, Child Focus kan contact opnemen met Facebook, Google, … om de beelden te verwijderen. Maar vooral: wees er voor je kind, praat erover en stel je positief op.”
Hoe ga je er als ouder van een dader mee om?
“Probeer je kind duidelijk te maken dat de online wereld ook de echte wereld is en welke impact die daad heeft op een slachtoffer”, zegt Van Paemel. “Wat niet makkelijk is. 70 procent van de jongeren vindt dat de schuldige van sexting diegene is die de foto nam en niet diegene die hem deelde. Dat beeld is fout, net daar zit ook het probleem van dit fenomeen.”
Komt sexting vaker voor bij meisjes dan jongens?
“Ja”, zegt Van Paemel. “Omdat meisjes vaker gevraagd worden om zulke foto’s van zichzelf te nemen. Maar het zit hem ook in het feit dat jongens veel meer geneigd zijn die beelden te delen. Vijf procent van de jongens post zo’n foto op sociale media, bij meisjes is dat 1,5 procent. 8,1 procent van de jongeren heeft zelf al eens aan sexting gedaan, een kwart van de jongeren heeft zo’n foto al ontvangen.”
Is het strafbaar?
“Sinds 1 februari 2016 is het strafbaar”, luidt het op het kabinet van minister van Justitie Koen Geens (CD&V). “Wie beeld- of geluidsopnames van een ontbloot persoon of een persoon die een expliciete seksuele daad stelt zonder diens toestemming toont of verspreidt, riskeert een celstraf van zes maanden tot vijf jaar. Zelfs al stemde de persoon in met het maken van de beelden. Gaat het over minderjarigen, dan verschijnen die voor een jeugdrechter die kan beslissen om de daders in een gesloten instelling te plaatsen.”
Preventie
Om de doelgroep goed te bereiken is het belangrijk dat voorlichtingscampagnes recht doen aan die rijke realiteit. Zo leggen interventies die blijven steken in het ‘onzeker-meisje-stuurt-naaktfoto-naar-jongen’ indirect de verantwoordelijkheid bij het meisje en legitimeren daarmee pestgedrag (en misschien ook wel het doorsturen van foto’s). Terwijl een dubbele moraal over wat jongens en meiden mogen en kunnen laten zien eigenlijk ook onderdeel van het probleem is, meent psychologe Nicola Döring. Ook vraagt ze zich af of onthouding van sexting wel het doel moet zijn van dergelijke voorlichting.
‘Smart sexting’?
Voorlichting zou zich ook kunnen richten op safe sexting door jongeren manieren te leren om filmpjes en foto’s slimmer (‘smart’) te versturen. De Amerikaanse sociologe Amy Hasinoff is het hiermee eens. Onderzoek laat zien dat seksuele voorlichting die onthouding propagandeert – dat wil zeggen: geen seks voor het huwelijk – niet werkt. In haar boek Sexting Panic zegt Hasinoff dan ook dat we helemaal niet moeten proberen sexting te stoppen, maar ons in plaats daarvan moeten richten op het verminderen van de negatieve gevolgen ervan.
In Nederland doet de campagne #geenhoofd van het programma Spuiten en Slikken van jongerenomroep BNN daar al een poging toe. Het doet sexting niet in de ban, maar leert jongeren hoe ze, als ze aan sexting willen doen, dat ‘smart’ kunnen doen. Alleen moet het natuurlijk niet zo zijn dat als je hoofd wel op een foto staat, het opeens wel oké is om gepest te worden als de foto’s uitlekken…
Bronnen
Tekst grotendeels gebaseerd op tekst van Willemijn Krebbekx die als PhD student werkt aan de Universiteit van Amsterdam. De meeste informatie is gebaseerd op haar onderzoek naar jongeren en diversiteit op middelbare scholen in Nederland.
http://www.socialevraagstukken.nl/meisjes-zijn-niet-alleen-maar-slachtoffer-van-sexting/
http://allesoverjongeren.nl/jongeren-sextin/
https://www.koengeens.be/news/2017/06/14/sexting-loopt-steeds-vaker-verkeerd-af
https://www.klasse.be/111507/sexting-naaktfotos-op-school/
https://www.nemokennislink.nl/publicaties/wat-weten-we-eigenlijk-van-sexting/