Een onstabiel gezinsklimaat en schokkende gebeurtenissen in de jeugd spelen een
SplitShire (CC0), Pixabay
belangrijke rol bij het ontstaan van tienerzwangerschappen.
Een gebrek aan veiligheid thuis en/of psychische problemen hebben invloed op de eigenwaarde en de seksuele weerbaarheid van de meiden. Daarbij zijn er vaak problemen met anticonceptiegebruik.
Dat blijkt uit onderzoek van Rutgers, gefinancierd door het ministerie van VWS, naar de levensverhalen van 46 meiden die voor hun 20ste zwanger werden.
Veel van de tienermoeders in hadden te maken met emotionele verwaarlozing, huiselijk geweld, scheidingen of uithuisplaatsing. Daarnaast blijkt het gehele functioneren van het meisje een belangrijke factor: weinig zelfvertrouwen/laag zelfbeeld, sociaal isolement, psychische problemen als gevolg van het meemaken van schokkende gebeurtenissen (zoals pesten, vechtscheiding, overlijden ouder) en een vroege seksuele start.
In dit kwalitatieve onderzoek naar tienerzwangerschap gaat het om het perspectief van meiden zelf. Hun levensverhalen staan centraal. Interviews met 46 meiden die voor hun 20ste zwanger raakten, boden inzicht in wat er aan de zwangerschap vooraf ging, hoe ze de zwangerschap beleefden, de keuze maakten voor afbreken of uitdragen van de zwangerschap en hoe hun leven na het afbreken of uitdragen van de zwangerschap verder ging. Specifiek doel van dit onderzoek was om scenario´s in kaart te brengen, ´routes´ die voorafgaan aan tienerzwangerschap, om hier met preventie beter op aan te kunnen sluiten.
Daarnaast levert dit onderzoek nieuwe inzichten over de belemmeringen en ondersteuning die meiden ervaren bij verwerking van een abortus of het herinrichten van hun leven als jonge moeder. In de onderzoeksgroep van 46 meiden zaten 15 meiden die (ook) een abortus hadden meegemaakt. De groep was etnisch divers. Vanwege de hogere tienerzwangerschapscijfers onder Surinaamse en Antilliaanse meiden, is specifieke aandacht besteed in de vertegenwoordiging van deze groep in dit onderzoek. Twaalf van de 46 meiden waren van Surinaamse of Antilliaanse afkomst, vijf meiden hadden een andere niet-westerse etnische afkomst.
Wat er aan de zwangerschap vooraf ging: risicofactoren en scenario´s
In de levensverhalen van de meerderheid van de geïnterviewde meiden valt het gebrek aan structuur en stabiliteit en de onveiligheid thuis op als risicofactor. Conflicten, scheidingen, geweld, verslavingen en psychische problematiek van de ouders leiden tot eenzaamheid, gebrek aan hechting en een laag zelfbeeld. Schokkende gebeurtenissen in hun jeugd of langdurig gepest worden verminderen hun zelfvertrouwen en hun weerbaarheid. Dit leidt tot een grotere afhankelijkheid van vriendjes en een vroegere seksuele start dan gemiddeld.
Veel relaties worden gekenmerkt door ongelijkheid en een vorm van geweld: fysiek, emotioneel of seksueel. Vervolgens gaat er van alles mis in anticonceptie: meiden krijgen de pil voorgeschreven zonder afweging of dit wel het geschikte middel voor hen is. Veel slikken de pil niet goed waardoor ze risico lopen. Hun overtuigingen dat ze niet zomaar zwanger zullen worden, maken bij sommige meiden ook dat ze niet zorgvuldig omgaan met de pil. En soms kunnen ze de verantwoordelijkheid voor het slikken van de pil niet goed aan. Tegelijkertijd zijn er ook meiden met een ander levensverhaal. Die opgroeien in een liefdevol gezin, maar tijdens de puberteit psychische problemen krijgen of in een ongelijkwaardige relatie terecht komen. Of meiden die wel een gelijkwaardige relatie krijgen, maar slordig zijn met anticonceptie.
Veel risicofactoren die uit dit onderzoek naar voren komen, komen overeen met wat er uit de literatuur bekend is: achtergrondfactoren over de situatie thuis, zoals emotionele verwaarlozing, huiselijk geweld, scheidingen en uithuisplaatsing, en contextuele factoren rond de afhankelijkheid van vriendjes en percepties over anticonceptie. Uit dit onderzoek komen de volgende nieuwe inzichten:
• De mate van beschadiging die sommige meiden oplopen in hun jeugd grijpt diep in op hun gevoel van eigenwaarde en hun weerbaarheid. Dit onderzoek laat zien hoe hun beschadigde hechting en het gevoel ertoe te doen, doorwerkt op hun (seksuele) weerbaarheid naar jongens.
• De individuele factoren uit de literatuur gaan met name over kennis, attitudes en zelfeffectiviteit rond anticonceptie. Uit de interviews komen daarnaast individuele factoren naar voren die meer gaan over het gehele functioneren van het meisje: weinig zelfvertrouwen/laag zelfbeeld, sociaal isolement, het meemaken van schokkende gebeurtenissen in hun jeugd (pesten, vechtscheiding, overlijden ouder), psychische problemen van het meisje en een vroege seksuele start.
• De kwetsbaarheid van meiden in hun relatie met jongens wordt in de literatuur niet vaak belicht. Wel wordt leeftijdsverschil benoemd. Uit dit onderzoek blijkt daarnaast de emotionele afhankelijkheid van meiden van de jongens waarmee ze een relatie hebben. Vaak was er sprake van emotionele en fysieke mishandeling, seksuele dwang en soms zelfs gedwongen prostitutie, wat vooraf ging aan de zwangerschap.
• Er zijn meiden die de pil niet consequent geslikt hebben en ook niet goed wisten hoe belangrijk dit was, maar ook een groot aantal dat vertelt dat het door het slikken van antibiotica kwam dat de pil niet goed werkte, of dat ze door de combinatie met veel drank en overgeven, te weinig beschermd waren. Alternatieven voor de pil worden nog erg weinig aangereikt aan deze meiden, bijna niemand heeft advies gekregen over welke soort anticonceptie het meest geschikt is. Ook na een abortus of bevalling krijgen meiden weinig begeleiding over anticonceptie.
In de aanloop naar de zwangerschap zijn verschillende scenario’s te onderscheiden. Elk scenario kent een ander verloop. In de analyse van het voorkomen van verschillende scenario’s onder kwetsbare groepen, valt op dat etniciteit geen factor is die verschil maakt. Dit betekent dat in alle zeven geschetste scenario’s meiden uit verschillen etnische groepen voorkomen. De hogere aantallen tienerzwangerschappen onder Surinaamse en Antilliaanse meiden kunnen dus niet verklaard worden uit de route die voorafgaat aan de zwangerschap. Voor de andere twee factoren waar naar gekeken is; sociaal economische positie en religie, is wel een indicatie dat deze invloed hebben op de routes die gevolgd worden. De aantallen meiden uit deze categorieën zijn echter te klein om hier conclusies aan te verbinden.
De keuze voor uitdragen of afbreken van de zwangerschap
Voor veel meiden is de zwangerschap erg onverwacht. Daardoor ervaren ze het als een grote schok en worden er angstig van. Ze zijn bang voor de reactie van hun ouders. Ook roept de onbekendheid van wat hen te wachten staat angst op. Meiden voor wie de zwangerschap meteen gewenst is, ervaren minder shock, maar zijn soms wel angstig voor de reactie van de omgeving. Meiden hebben vaak te kampen met gevoelens van schuld en schaamte omdat zij op jonge leeftijd zwanger zijn geworden. Enkele meiden zijn meteen blij met hun zwangerschap, maar veel meiden voelen zich ambivalent of negatief over de zwangerschap.
Weinig meiden krijgen steun bij het maken van de keuze om de zwangerschap af te breken of te voldragen. Ze maken de keuze uiteindelijk toch vaak zelf en alleen, ook al wordt er wel van veel kanten druk op hen uitgeoefend, in beide richtingen. Slechts enkele meiden laten zich echt overhalen tot een bepaalde keuze. De vriendjes van de meiden haken vaak snel af omdat zij het niet aan kunnen. De mate van steun van ouders is erg wisselend. Ouders die in eerste instantie negatief reageren op de keuze van het meisje, draaien soms na een tijdje weer bij.
Stigma op abortus belemmert het maken van een echte keuze
Bij de keuze voor het uitdragen of afbreken van de zwangerschap valt op dat veel meiden vertellen dat zij abortus geen optie vinden, omdat zij dit zien als ‘moord’. Ook vertellen meiden dat ze de behoefte voelen de foetus te beschermen. Meiden die ervoor kiezen om de zwangerschap af te breken doen dit omdat zij nog zo jong zijn, het niet aankunnen en het gevoel hebben een kind weinig te kunnen bieden. Het negatieve oordeel over abortus in de maatschappij maakt dat de route naar een abortus voor meiden die onverwacht zwanger zijn, minder toegankelijk is dan gewenst. De keuze om het kind te houden is voor veel meiden geen positieve keuze voor een kind, maar een gevolg van het achterwege laten van ingrijpen in de zwangerschap. Geloof speelt hierin een rol, maar de opvatting ‘abortus is moord’ is veel breder gangbaar dan alleen onder religieuze groepen.
Verwerken van abortus
Abortus is voor veel meiden een ingrijpende gebeurtenis in hun leven. Het maken van de keuze voor het afbreken van de zwangerschap is een zware verantwoordelijkheid. Sommige meiden voelen zich daar onvoldoende voor toegerust en hebben behoefte aan ondersteuning om die keuze te maken. Ook in de voorbereiding op en begeleiding rond de abortus hebben meiden behoefte aan ondersteuning om hun gevoelens te kunnen uiten en te verwerken wat er gebeurt. Het stigma op abortus en de angst voor negatieve oordelen in hun omgeving maakt dat veel meiden zwijgen over hun ervaring. Hun eenzaamheid hierin belemmert de verwerking van de abortus. Online hulpverlening werkt voor sommige meiden, maar voor anderen is face to face contact nodig om hun ervaringen te kunnen verwerken. In de betekenis die meiden na een aantal jaar geven aan de abortus spelen verschillende elementen een rol: (1) de mate van keuze die ze ervaren hebben; (2) het ontstaan en verloop van latere zwangerschappen; (3) de ontwikkeling van de relatie met de jongen waar ze zwanger van waren en (4) de mate van begrip die ze hebben voor de positie waarin ze toen zaten.
Leven als jonge moeder
Ook voor de meiden die gekozen hebben om de zwangerschap uit te dragen, is het geen gemakkelijk traject geweest. Tijdens de zwangerschap moeten meiden veel praktische zaken regelen waardoor ze weinig kunnen genieten van deze periode. Na de geboorte van het kind blijven er veel praktische obstakels zoals huisvesting, inkomen en hun opleiding. Ook is de sociale steun aan de meiden wisselend, bij meiden die uit een warm gezin komen, helpen de ouders meteen mee. Meiden die geen goede band met hun ouders hebben, krijgen in deze periode veel minder steun. Ondanks alle stress overheerst bij veel meiden de liefde voor hun kind, waardoor ze de kracht vinden om er wat van te maken.
Veel meiden moeten hun kindje opvoeden zonder de steun van hun vriend. In enkele gevallen is er wel steun van de partner en pakken zij de draad samen op als gezin. Veel ouders draaien na de eerste shock bij en steunen hun dochter en kleinkind. Sommige meiden moeten het helemaal alleen rooien. Ook zijn er meiden die te kampen hebben met eenzaamheid, depressies of geweld door hun vriend. Achteraf geven veel meiden aan dat het zwaar was om zo jong moeder te worden en zij er dingen voor hebben moeten laten, maar ook dat zij er veel voor terug hebben gekregen. De moederrol heeft er aan bijgedragen dat zij sterker zijn geworden en hun eigen pad hebben gekozen.
Veerkracht
Ook al hebben sommige meiden veel ellende achter de rug, hun veerkracht is opvallend. En vaak draagt zwangerschap/moederschap ertoe bij dat meiden beter voor zichzelf gaan zorgen (niet meer automutileren of verslaafd zijn, weg gaan bij mishandelende partner) en minder psychische klachten hebben. In die zin kan een tienerzwangerschap ook juist een redding zijn voor een meisje, omdat het een keerpunt in haar leven is.
Dit geldt voor jonge moeders, maar ook voor meiden die het besluit voor een abortus nemen tegen de wens van hun sociale omgeving en hierdoor meer regie nemen over hun leven. Voor toekomstige plannen is het ook belangrijk hoe de veerkracht van meiden ondersteund kan worden en hoe de sociale en professionele omgeving hun strategieën kan ondersteunen. Dit kan zowel gaan om praktische hulp, bijvoorbeeld bij het regelen van kinderopvang en een eigen huis, als om sociale aspecten als het faciliteren van lotgenotencontact en morele zaken zoals het agenderen van de sociale oordelen over abortus en tienerzwangerschap.
Deze website bevat info die mogelijks niet geschikt is voor kinderen. U bevestigt minstens 16 jaar te zijn. Deze website gebruikt cookies. U gaat daarmee akkoord.
