In Nederland moet voortaan wie beschuldigd wordt van aanranding of misbruik, zelf bewijzen dat het slachtoffer wel had toegestemd. Nu moet het slachtoffer aantonen dat hij of zij het niet wou. Daardoor worden vaak alleen gevallen van verkrachting met duidelijk geweld bestraft.
Sommige slachtoffers verstijven van angst of denken dat ze veiliger zijn als ze zich niet verzetten. In die gevallen gaat de dader vaak vrijuit omdat het slachtoffer geen fysiek bewijs kan leveren. De nieuwe wet in Nederland draait de procedure om: het slachtoffer moet niet langer bewijzen dat hij of zij geen toestemming heeft gegeven, maar de beschuldigde moet kunnen aantonen dat er wel toestemming was.
In Nederland ligt er in 2020 wellicht een wetsvoorstel op tafel dat alle onvrijwillige seks zal gaan verbieden. Dat klinkt logisch, maar dat is het niet: naast verkrachting en aanranding zal je ook gestraft kunnen worden voor seks waarvan je had kunnen weten dat de ander het niet wou. Intimidatie op straat zal ook bestraft worden.
Ook in Nederland staat de bestrijding van seksueel geweld hoog op de agenda: minister van Justitie Grapperhuis heeft er een nieuw wetsvoorstel voorgesteld. Dat is een stuk verregaander dan de huidige wet op seksuele misdrijven. Kort door de bocht kan je stellen dat alle onvrijwillige seks strafbaar wordt. Dat zou niet revolutionair mogen zijn, maar dat is het wel.
Dat is niet omdat landen barbaars achtergesteld gebied zijn: het is juridisch gewoon een lastige kwestie. Momenteel is verkrachting en aanranding in Nederland strafbaar, net zoals bij ons. Om dat te bewijzen, sowieso al een moeilijke kwestie tenzij er duidelijke verwondingen zijn, moet er sprake zijn van dwang.
In de nieuwe wetgeving wil Grapperhuis die dwang uit de beschuldiging halen. Het concept wederzijdse toestemming zal in de plaats daarvan centraal staan. “Nee is nee”, zegt Grapperhuis daarover. “Maar een gebrek aan ja betekent nog geen ja.” Het wordt dus deel van je seksleven om tussen de bedrijven door wel te checken of alles nog ok is met je sekspartner. Want ook als die zich halverwege bedenkt, is het strafbaar. Ook helemaal niets zeggen, bijvoorbeeld uit angst voor geweld, krijgt daarmee zijn plaats.
Opnieuw: voor de meeste mensen is dat geen probleem. Maar acht op de tien Belgische vrouwen geeft aan dat ze ooit te maken hebben gehad met seksueel overschrijdend gedrag. Niet al die gevallen worden aangegeven, omdat ze niet altijd onder de categorie verkrachting of aanranding vallen. Of, cruciaal, omdat ze denken dat ze niet zullen geloofd worden. Bij mannen ligt dat cijfer trouwens veel lager: nauwelijks drie procent, al denken wetenschappers dat er ook sprake is van onderrapportage.
Wetten worden natuurlijk gemaakt voor de uitzondering: het maatschappelijk debat rond seksueel overschrijdend gedrag is de laatste jaren alleen maar aangewakkerd. Volgens Grapperhuis loopt de wetgeving achter. Zijn voorstel toont ook dat het gerecht seksueel misbruik steeds serieuzer neemt.
Ook intimidatie wordt trouwens strafbaar: van nafluiten op straat tot een ongewenste tik op de billen kan binnenkort voor het gerecht komen. Ook online intimidatie zal trouwens strafbaar zijn. “Het is niet normaal om vrouwen of mannen op straat te betasten om ze te vernederen of te kwetsen. Mensen moeten zich veilig voelen en ongehinderd zichzelf kunnen zijn”, vindt Grapperhaus.
Zweedse wet tegen seksueel misbruik: “Ja is ja”
De wetgeving in Nederland zal ongetwijfeld op kritiek botsen. Moeilijk uit te voeren, te strikt of onhoudbaar, maar het is een stap in de richting van het Zweeds model. Dat is nog een stuk restrictiever (maar ook helderder). Het concept waar de wetgever daar van uitgaat is ‘ja is ja’. Seks kan er dus enkel als er heldere, ongecomprommitteerde toestemming is van beide sekspartners.
Wie in Zweden seks met iemand wil hebben, heeft vanaf 1 juli 2018 daarvoor nadrukkelijke toestemming van diegene nodig. Vrijen zonder een expliciet ja, ik wil, kan dan reden worden voor een veroordeling.
De Zweedse regering neemt een ’toestemmingsclausule’ op in de wet, in een poging aanrandingen en verkrachtingen juridisch strenger aan te pakken. De wet geldt voor alle seksuele handelingen.
Tot nu toe geldt in Zweden dat een weigering van seks, verbaal of non-verbaal, nodig is voor een veroordeling. De regering wil dat nu dus omdraaien: beide partijen moeten ‘ja’ zeggen.
Het is een opmerkelijke stap van de Zweedse regering. Noodzakelijk zeggen ze, om seksueel geweld tegen te gaan. “We stellen hiermee het belang van de slachtoffers voorop”, aldus de Zweedse premier Stefan Löfven. “We willen laten zien dat we aan hun kant staan.”
Hij noemt het voorstel eigenlijk heel logisch. “Seks moet vrijwillig zijn, anders is het illegaal.” Volgens de premier zullen met de nieuwe wet meer seksuele handelingen worden gezien als verkrachting. “En de straffen zullen ook hoger worden.”
Het initiatief van Zweden roept veel reacties op. Ook in Nederland, merkt schrijver en columnist Anke Laterveer. “Op sociale media reageren mensen woedend. Ze vinden de wet bizar en belachelijk. Maar ze zouden zich juist kwaad moeten maken over al die vrouwen die met verkrachtingen te maken hebben.”
Laterveer startte in 2015 de actie #zeg het tegen seksueel geweld. Ze heeft zelf een aanranding meegemaakt en schreef daar eerder een openhartige column over.
Ze is positief over de Zweedse wet. “We hebben de afgelopen jaren allerlei middelen ingezet om seks zonder instemming tegen te gaan. Campagnes, voorlichting. Maar dat werkt dus niet. Het feit dat Zweden zo ver wil gaan, zegt ook wel iets over hoe nodig het kennelijk is.”
Volgens Laterveer zou het heel normaal moeten zijn om elkaar om toestemming te vragen. “We vragen aan elkaar voortdurend hoe het gaat. Als het om seks gaat zou dat ook niet raar of gênant moeten zijn.”
Want aanvoelen of iemand wel seks wil, dat is lastiger dat het misschien lijkt, zegt Laterveer. “Soms voelen mensen zich overrompeld of toch wat onder druk gezet. Het is niet altijd even duidelijk dat iemand toch niet wil.”
Ze ziet de handhaving van de wet wel als een moeilijk punt. “Maar op dit moment is het ook niet te controleren of iemand nee heeft gezegd tegen de seks. Dus dat is ook niet te handhaven.”
Willy van Berlo van kenniscentrum voor seksualiteit Rutgers denkt niet dat de Zweedse wet veel zal gaan uithalen. “Dit moet je niet willen vatten in wetgeving.” Ze wijst daarbij ook op de handhaving, die volgens haar onmogelijk is.
“Moet je elke keer dat je seks hebt toestemming geven? En wat als je je halverwege bedenkt?” Volgens Van Berlo is het belangrijker om te investeren in preventie. “Natuurlijk moet je communiceren, maar dit is symboolwetgeving.”
Deze website bevat info die mogelijks niet geschikt is voor kinderen. U bevestigt minstens 16 jaar te zijn. Deze website gebruikt cookies. U gaat daarmee akkoord.
