De tragedie van de ingevroren eicellen

De biologische bevrijding van vrouwen door eicelinvriezing is een thema waar de media al

Photo by Alexander Grey

enkele jaren aandacht voor hebben. Al snel heerste de opvatting dat sinds de pil een medische technologie nog nooit zoveel potentieel had om de gezins- en carrièreplanning van vrouwen te veranderen. Het was een techniek die de grenzen van de vrouwelijke vruchtbaarheid zou herschikken en hen de toekomstige mogelijkheid gaf om een genetisch eigen kind te krijgen.

De hoerastemming uit de beginperiode, rond 2014, is ondertussen wel weggeëbd. In seizoen drie van The Kardashians deed het personage Kourtney Kardashian een emotionele bekentenis. Ze onthulde dat zij en haar man Travis Barker met haar ingevroren eitjes hadden geprobeerd om een kind te krijgen. Maar ze waren er uiteindelijk niet in geslaagd om succesvol een embryo te ontwikkelen.

De Amerikaanse zakenvrouw Brigitte Adams kwam in 2018 met een gelijkaardig verhaal. Geen van haar ingevroren eitjes had de ontdooiing overleefd. Vier jaar eerder was Adams nog een van de pioniers van de nieuwe technologie. Ze prijkte op de cover van een businessmagazine met de slogan: Freeze your eggs, free your career. Uiteindelijk werd ze, met behulp van een eicel- en een spermadonor, toch nog zwanger op de leeftijd van 45 jaar.

De toon van het debat is dus de afgelopen jaren duidelijk veranderd. Nieuwe vragen verschijnen op het toneel: Wat gaat er gebeuren met al die ingevroren eitjes? Blijft een bepaald familie idee standhouden?

De harde cijfers en mating gap

Laat we even naar de meeste recente cijfers kijken rond het gebruik van ingevroren eicellen. In een studie van het UZ Brussel die 843 vrouwen omvatte die tussen 2009 en 2019 hun eicellen lieten invriezen komt naar voren dat slechts 231 (27%) vrouwen teruggekeerd waren naar het centrum voor een behandeling. In totaal gebruikten 110 van de 231 teruggekeerde vrouwen (48%) hun ingevroren eicellen als onderdeel van een vruchtbaarheidsbehandeling. De andere vrouwen die weerkeerden, maakten gebruik van intra-uteriene inseminatie (waarbij sperma rechtstreeks in de baarmoeder wordt gebracht) of hadden vruchtbaarheidsbehandelingen met verse eicellen. Kortom: slechts een klein aandeel keert überhaupt terug, en als ze dan terugkeren, is er nog een aanzienlijk deel dat geen ingevroren eicellen gebruikt uit de cryotank maar vers materiaal.

Een gelijkaardig beeld zien we ook bij grotere studies . Een systematische review, uitgevoerd van 1999 tot 2020, geeft aan dat in totaal 8059 vrouwen wereldwijd hun eicellen hebben ingevroren en slechts 1463 vrouwen keerden terug om hun eicellen te gebruiken.

Onderzoek toont keer op keer aan dat de belangrijkste motivatie om in te vriezen het niet vinden van een geschikte partner bij hoogopgeleide vrouwen is.

Een mogelijke verklaring afkomstig uit sociaalwetenschappelijk onderzoek is het gebrek aan hoogopgeleide mannen waarmee vrouwen een gezin kunnen vormen: de zogenaamde ‘mating gap’. Onderzoek toont keer op keer aan dat de belangrijkste motivatie om in te vriezen het niet vinden van een geschikte partner bij hoogopgeleide vrouwen is. Er is namelijk een patroon in verschillende landen dat meer vrouwen dan mannen hoger onderwijs genieten. Dit heeft als gevolg dat er een opvallende onbalans ontstaat op de datingmarkt als het gaat om het vinden van een gelijkwaardige partner om een kind mee te krijgen. Aangezien hypogamie (i.e. een huwelijk van een vrouw met een man die een lagere status heeft) geen wijdverspreid fenomeen is in onze samenleving, blijft er een grote groep vrouwen over die geen partner vinden. Daarom voelen ze zich genoodzaakt om over te gaan tot eicelinvriezing.

Tegelijkertijd stellen we vast dat sommige vrouwen die hun eicellen invriezen het ook beschouwen als een manier om afscheid te nemen van het traditionele relatie- en gezinspatroon. Ze geven de verwachting op dat men de prins op het witte paard wel zal tegenkomen en leren hun kinderwens op een andere manier in te vullen. Ze gaan op zoek naar andere manieren van gezinsvorming na de relationele rollercoaster die ze hebben ervaren voor en tijdens het invriesproces. Het interessantste gevolg van al dat eicellen invriezen is misschien net die overpeinzing van een alternatieve weg voorwaarts. Door in te vriezen lijken er barsten te verschijnen in het idee van een traditioneel gezin waarbij beide ouders genetisch verwant zouden moeten zijn aan hun kind om volwaardig zorg te kunnen dragen.

Familia ex machina

Naast het feit dat vrouwen eicellen gaan invriezen, in beginsel om hun kansen op genetisch ouderschap gaaf te houden, zoeken ze binnen die eicelinvriezing ook andere wegen op. Ze houden niet langer vast aan het idee dat enkel een genetisch verwant gezin legitiem is en leren accepteren dat men ook voorbij genetisch verwantschap een waardevol gezin kan vormen.

Een interessant voorbeeld vinden we terug bij documentairemaker Marieke Schellart. Zij was een van de eerste vrouwen in Nederland die besloot haar eicellen in te vriezen en maakte hierover in 2010 de documentaire Ei voor later. Zoveel jaren later heeft ze een partner en kind. Nochtans is haar partner niet de biologische vader van haar kind. “Hij had al twee tieners en wilde het daarbij laten … Dus heb ik vastgehouden aan het plan om met mijn homovriend te proberen een kind te krijgen” verklaart ze in een interview. Marieke Schellart lijkt geen uitzondering.

Tijdens mijn doctoraatsonderzoek, waarbij ik sprak met 21 vrouwen die hun eicellen wilden invriezen in België, kwamen ook gelijkaardige redeneringen naar voren. Sommige vrouwen dachten bijvoorbeeld aan meer collectieve vormen van ouderschap. Zo stelde ik vast dat je ook moederlijke gevoelens kan hebben voor de kinderen van iemand anders. Onlangs las ik ook nog op een forum rond co-ouderschap dat een vrouw bezig was met ‘social freezing’ en al begon te reflecteren over het krijgen van een kind dat niet het product was van een traditionele liefdesrelatie. Ook bij het verhaal van Brigitte Adams, is er gegaan voor een vorm van ouderschap die gestoeld is op andere criteria dan genetisch verwantschap.

Uit de cryotank kunnen misschien ook inventieve families ontstaan voorbij het heteronormatieve gezin.

Deze verhalen kunnen inspiratie bieden voor nieuwe manieren van gezinsvorming en losbandige zorg. Dat laatste concept werd geïntroduceerd door een groep Londense socialistische feministen om op zoek te gaan naar experimentele manieren van zorg te dragen voor elkaar. Dit idee vind ook weer klank in het werk van de radicale feministe Sophie Lewis die het heeft over ‘inventive kinning’ en niet-normatieve gezinsvorming. Bij Lewis staat de praktijk van draagmoederschap centraal om dit te bewerkstellingen maar haar ideeën lijken even goed van toepassing op het eicelinvriezingsdebat. Uit de cryotank kunnen misschien ook inventieve families ontstaan voorbij het heteronormatieve gezin.

Voor wie geïnspireerd raakte door deze Mee met het idee en graag verder leest, is er een leestip.

Michiel De Proost buigt zich in het essay Huisje, boompje, eitje over het emancipatorische gehalte van eicellen invriezen. Daarbij staat de stem van de betrokken vrouwen centraal.